شهرستان‌های گردشگر پذیر مازندران به ویژه رامسر عروس شهرهای ایران برای توسعه همه جانبه نیازمند الگوی پایدار گردشگری یا تنوع اقتصادی است که به تاکید کارشناسان امر تقدم رویکرد اولی بر دومی باید در اولویت برنامه‌ریزی نهادهای ذیربط قرار گیرد.
به گزارش اقتصاد گستر شمال به نقل از خبرنگار ایرنا، شهرستان های غرب مازندران با برخورداری از جاذبه‌های منحصر به فرد طبیعی و تاریخی به گفته کارشناسان گردشگری اطلس تمام نمای گردشگری ایران است که هر مسافر و گردشگری داخلی و خارجی کافی است یکبار از این اقلیم دیدن کند تا مجذوب زیبایی‌های آن شود.
وجود آبشارها، آب های سرد و گرم معدنی، بوستان های جنگلی، غارها، چشمه‌ها، دریاچه، یادمان های تاریخی، صدها مراکز اقامتی و پذیرایی و تفریحی و به ویژه نزدیکی کوه، دریا و جنگل این منطقه را به عنوان قطب مهم گردشگری در کشور و حتی جهان مطرح کرده است.
افزون بر ۳۰درصد جمعیت سه میلیون و ۴۰۰ هزار نفری استان مازندران در شهرستان های نور، نوشهر، چالوس، تنکابن عباس آباد، کلاردشت و رامسر واقع در غرب مازندران سکونت دارند.
آیا اقتصاد تک قطبی وابسته به گردشگر به صلاح آینده رامسر و دیگر شهرستان های غرب مازندران است؟ این سوالی است که بعد از بحران کرونا و تعطیلی کسب و کارهای گردشگری مطرح شده و کارشناسان در پاسخ به این پرسش می‌گویند: تنوع سبد اقتصادی این مناطق اقدامی صحیح، اما مشروط به آن است که ابتدا گردشگری بی‌برنامه و افسارگسیخته این شهر را درمان کنیم و سپس به تنوع و توسعه سبد اقتصادی بپردازیم.
نگاهی به آمار حضور مسافر در سال جاری نشان می‌دهد که به عنوان مثال رامسر در روزهای نخست سال دست کم ۵۰۰ هزار مسافر شب اقامت را برای خود ثبت کرده که این آمار نسبت به تعطیلات سال گذشته ۱۵ درصد افزایش داشته به علاوه اینکه این شهرستان با جود وسعت جغرافیایی محدود نسبت به سایر شهرستان های استان در نوروز امسال رتبه نخست جذب مسافر را کسب کرده است.
برای شهری همچون رامسر با این میزان از حضور مسافر که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از اقتصادش وابسته به گردشگر است، یک هشدار محسوب می‌شود، بحرانی که میزان آسیب‌های آن جای انکار و بی‌تفاوتی باقی نمی‌گذارد. اگرچه تصور تکرار آن هولناک به نظر می‌رسد اما دور از ذهن نیست و همین تجربه تلخ باعث شده که موضوع تنوع اقتصادی، کاهش سهم گردشگری رامسر و تزریق آن به سایر بخش‌ها نظیر کشاورزی، شیلات، گل و گیاه و صنایع پاک مطرح شود تا از این طریق توازن اقتصادی در این خطه ساحلی برقرار و در صورت تکرار بحران‌هایی از این دست آسیب کمتری به اقتصاد این شهر تحمیل شود.
تنوع اقتصادی لازمه اقتصاد پایدار رامسر
در همین ارتباط، فرماندار شهرستان رامسر گفت: اقتصاد تک بعدیِ صرف و مبتنی بر گردشگری در مواجهه با بحران‌هایی نظیر کرونا بسیار شکننده عمل می‌کند و گواه آن تعطیلی بلند مدت کسب و کارهای گردشگری در زمان شیوع کرونا بوده است، بنابراین معتقدم تنوع و توسعه اقتصادی در منطقه ریل‌گذاری شود تا از این طریق توازن اقتصادی مطلوبی در منطقه رخ دهد، البته معتقدم این دیدگاه باید مورد بحث و نظر کارشناسی قرار گیرد.
ابراهیم شیرودعشوریان با توضیح اینکه نباید اقتصاد منطقه را صرفا در گردشگری دنبال کنیم، افزود: کاهش سهم گردشگری شهرستان و در مقابل آن گسترش فعالیت هایی نظیر کشاورزی، شیلات و صنایع پاک نه تنها به توسعه پایدار منجر می‌شود بلکه در مواجه با بحران‌هایی نظیر کرونا یا دیگر بلایای طبیعی اقتصاد منطقه را از بن‌بست گردشگر خارج و شرایط اقتصادی را تعدیل می‌کند.
شیرود عشوریان خاطرنشان کرد: اقتصاد متشکل از تولید، توزیع و خدمات است بر همین اساس این منطقه به صنایعی نظیر کارخانه نساجی، دامداری، مرغداری و شیلات نیاز دارد، چراکه هم در جهت تقویت مزیت‌های گردشگری شهرستان است و هم اینکه به توازن اقتصادی منطقه کمک می‌کند. برای مثال در رامسر ۹ مزرعه شیلات مشغول فعالیت هستند که این تعداد پاسخگوی نیاز شهرستان نیست، شهری با جمعیت ۸۰ هزار نفر و جمعیت شناور قابل توجه به دلیل نبود مرغداری صنعتی همواره در پیک مسافر با کمبود این کالای اساسی مواجه است و باید گوشت سفید مورد نیاز شهرستان را از استان همجوار و یا شرق استان تهیه کند که چالشی بزرگ برای این منطقه محسوب می‌شود.
شیرود عشوریان با اعلام اینکه دولت برای تمامی فعالیت‌های اقتصادی گفته شده بسته‌های حمایتی ارایه و روند دریافت مجوزها را تسهیل می‌کند می‌افزاید: این تسهیلات دارای سقف شهرستانی، استان و ملی است و به عنوان یک پکیج به متقاضیان ارایه می شود.
نماینده عالی دولت در رامسر افزود: بدون شک تنوع اقتصادی و کاهش سهم گردشگری موافقان و مخالفانی هم دارد که باید به بحث و تبادل نظر گذاشته شود و ما از تمامی اظهارنظرهای کارشناسی پیرامون این فرضیه استقبال می‌کنیم.
گردشگری مبتنی بر برنامه پیش‌شرط تنوع اقتصادی
کارشناسان حوزه گردشگری غرب مازندران معتقدند که تنوع سبد اقتصادی از مواردی است که به مقاصد گردشگری توصیه و اتفاق خوبی محسوب می‌شود اما این تنوع بخشی زمانی موثر است که الگوی گردشگری پایدار و اصولی در مقصد عملیاتی شود و پس از آن توسعه اقتصادی در دستور کار قرار گیرد.
به گفته یک دانش‌آموخته دکتری گردشگری، توسعه اقتصادی در بیشتر شهرهای گردشگرپذیر دنیا مرسوم و توصیه می‌شود اما این مدل اقتصادی زمانی در شهرهای گردشگرپذیر با موفقیت همراه خواهد شد که در شهر مقصد، گردشگری پایدار و اصولی برقرار شده باشد.
اما این درحالی است که در شهری مانند رامسر شاهد یک گردشگری بی‌برنامه و افسارگسیخته هستیم، مراکز اقامتی و تورها بدون مجوز فعالیت می‌کنند و فعالان واقعی حوزه گردشگری درگیر کاغذ بازی های زمان‌بر اداری هستند، درآمد دلالی در این بخش بیشتر است و الگوی پایداری برای گردشگری حاکم نیست، بنابراین نمی‌توان در چنین شرایطی به توسعه و تنوع اقتصادی فکر کرد.
محمد امین‌جعفری با بیان اینکه در زمان حاضر اقتصاد گردشگری به شدت بیمار و فاقد اشتغالزایی مطلوب و موجب تعارض جامعه میزبان شده است، گفت: باید بپذیریم اولویت رامسر تحت هر شرایطی گردشگری است با این وصف می توانیم با صنایع دیجیتال و مبتنی بر دیتا اقداماتی انجام دهیم که کیفیت گردشگری افزایش و از عمق بیشتری برخوردار شود.
وی یادآور شد : برای مثال شهری مانند لنگرود گیلان فعالان گردشگری دارد که با صنایع مبتنی بر دیتا در سطح کشور خدمات گردشگری ارایه می‌دهند. بنابراین می‌توان صنایعی که تکمیل کننده زنجیره ارزش گردشگری هستند را توسعه و خدمات مرتبط با انها را ایجاد کنیم، چراکه بخشی از اقتصاد گردشگری مبتنی بر ارایه خدمات و بخشی نیز شامل صنایع مرتبط و مکمل است.
جعفری در توضیح بیشتر پیرامون صنایع مرتبط و مکمل گردشگری تصریح کرد: عمده مسافران با هدف تفریح، لذت و خرید و سرگرمی به شهرهای شمالی سفر می‌کنند. در چنین شرایطی ما چند مرکز خرید و سرگرمی و تفریحی در رامسر داریم؟ جز چند پلاژ نیم‌بند، یک مرکز خرید و تله کابین که مجموعه این موارد بیشتر از دو روز موجب اقامت مسافر نمی‌شوند در حالی که افزایش برند استورها و مراکز تفریحی نشت اقتصادی مناسب دارد، بنابراین می‌توان گفت: سیاستگذاری اصولی برای شهری که پتانسیل گردشگری دارد مقدم بر تنوع اقتصادی است.
گردشگری پایدار نسخه شفابخش اقتصاد غرب مازندران
رامسر در نزدیک‌ترین فاصله میان کوه و دریا قرار گرفته است، موقعیتی با جذابیت و محدودیتی توآمان، جذابیت از این جهت که زیبایی‌های طبیعی نظیر کوه و دریا را در یک چشم‌انداز نزدیک لمس می‌کنید و محدودیت از آن جهت که عرصه‌های منابع طبیعی، دریا و محیط زیست اجازه فعالیت‌هایی صنعتی و کشاورزی گسترده را نمی‌دهند.
همین ویژگی‌ها باعث شده که کارشناسان به توسعه و تنوع اقتصادی منطقه در کنار گردشگری با دیده تردید نگاه کنند، آنان معتقدند که رامسر پتانسیل گردشگری دارد و تا این صنعت به شکل پایدار و اصولی در منطقه عملیاتی نشود تلاش برای هر اقتصاد دیگری ابتر باقی می‌ماند.
به عقیده آنان گردشگری یک زنجیره ارزش است که در این زنجیره ایجاد هارمونی میان اجزا اهمیت دارد، هدایت و راهبری، هماهنگی دیدگاه ذینفعان، هماهنگی میان اجزا و عناصری که موجب شکل‌گیری یک مقصد گردشگری می‌شوند میبایست در اولویت قرار گیرد.
یک دانش‌آموخته دکتری مدیریت پروژه در همین ارتباط و با توضیح اینکه نهاد میراث فرهنگی و گردشگری باید محور تمامِ تصمیم‌گیری‌های شهری همچون رامسر قرارگیرد بیان کرد: ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی باعث شده که این منطقه از گذشته تا به حال به عنوان شهری با پتانسیل گردشگری تعریف شود.
وی افزود : از طرف دیگر رامسر به لحاظ جغرافیا و وسعت، با شهرهایی نظیر آمل و بابل متفاوت است به طور مشخص محدودیت‌های جغرافیایی شامل حرایم منابع طبیعی و آبخیزداری در عین حال که مسبب جذابیت‌های طبیعی بی‌بدیل برای رامسر شده، اما به جهت ایجاد محدودیت اراضی امکان داشتن یک اقتصاد کشاورزی پویا برای این شهر را با بن‌بست مواجه کرده است.
مهدی برزگری معتقد است در شرایط فعلی و وجود متغیرهایی نظیر قیمت‌های نجومی زمین، تغییر نسل و دیدگاه‌ها، هجوم جمعیت و سرمایه در سالهای آینده، کشاورزی در اراضی که مناسب صنعت ساختمان است آنچنان توجیه اقتصادی برای مالکین ندارد.
وی اظهارداشت : اگر از راه‌اندازی کارخانه‌هایی نظیر برنج و چای که در گذشته و در ظرف زمان و مکان خود احداث شد بگذریم، رامسر به لحاظ بعد مسافت و هزینه قابل‌توجه جابه‌جایی نهاده‌ها امکان استقرار صنایع بزرگ را ندارد، به این دلیل که هزینه ناشی از انتقال نهاده‌ها حاشیه سود را کاهش و تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: در واقع اقتصادهای موفق دنیا به این دلیل در کرانه دریا توسعه یافته‌اند که از ابتدا پیرامون هزینه‌های گفته شده بر اساس دانش آمایش سرزمینی فکر و چالش‌های آن برطرف کردند. بنابراین اگر همین موضوع را به رامسر تعمیم دهیم متوجه می‌شویم برای استقرار صنایع و ایجاد ستاده‌های قابل ارزش به نهاده‌هایی نیاز داریم که در این جغرافیا موجود نیست و تامین آن نیز به لحاظ بعد مسافت برای شهری مانند رامسر با فاصله قابل توجه از مراکز تامین نهاده چالش برانگیز است و صرفه اقتصادی ندارد.
برزگری تصریح کرد: باید بپذیریم اقتصاد رامسر بر اساس پتانسیل سنجی و فرصت سنجی سوق الجیشی معطوف به صنعت گردشگری است. این پتانسیل باید اولویت تمامی سیاستگذاری‌های منطقه‌ای قرار گیرد و گردشگری پایدار مبتنی بر نقشه راه در این منطقه عملیاتی شود.
به گفته وی توسعه آمرانه در خلاء نبود نقشه راه به معنی تکرار خطاهای پیشین و عدم حصول نتیجه برای جامعه است. رامسر بیش از توسعه و تنوع اقتصادی آمرانه و فرمایشی به طرح و برنامه اعم از افق چشم‌انداز بلندمدت به طور مثال ۲۰ ساله با تحلیل اقتضای ملی، فراملی و انطباق این تحلیل‌ها با پتانسیل بالقوه و بالفعل نیاز دارد.
برزگری معتقد است فرهنگ سازی منطقه‌ای بر مبنای برنامه‌های میان‌مدت توسعه، مبتنی بر افق چشم انداز گفته شده شامل برنامه های پنج یا سه ساله می‌شود که پیگیری تحقق اهدافِ برنامه‌های میان مدت تحت برنامه‌های سالیانه باید انجام شود، به این‌دلیل که تداوم چنین رویکردی با برنامه‌ریزی و نقشه راه سرمایه‌گذار را از امنیت سرمایه‌گذاری و افق چشم انداز صنعت گردشگری در این شهر مطمئن و از این طریق گردشگری پایدار محقق می‌شود.
وی با تشریح اهمیت برندسازی برای توسعه اقتصادی شهرها، نظیر کنوانسیون تالاب‌های رامسر که ابعاد جهانی دارد، گفت: برای مثال منطقه جنت رودبار رامسر پایتخت گل‌گاوزبان ایران است اما این درحالی است که تا به امروز مسوولان تلاشی برای برند شدن این عنوان و یا بازتاب جهانی آن انجام ندادند و صرفا در حد جشن‌ها محلی و یا تشریفاتی بدون تحلیل کمی و کیفی بسنده کردند، در صورتی که معتقدم برای توسعه اقتصادی رامسر با ویژگی‌های گفته شده بایدکسب و کارهای ارزش آفرین که موجب حضور کیفی گردشگر و برند شدن بیش از پیش این جهانشهر می‌شود توسعه یابد.
حوزه درآمد گردشگری را افزایش دهیم
یک دانش‌آموخته دکتری اقتصاد معتقد است کِشنده اقتصادی شهر رامسر گردشگری و کشاورزی است، بنابراین بایستی روی این دو پتانسیل اصلی تمرکز و بقیه اجزا را به آن وصل کنیم.
به گفته وی شوک‌هایی نظیر کرونا در تمام دنیا رخ داده و عموما با استراتژی‌های کوتاه‌مدت مدیریت و مدارا می‌شوند. بنابراین چون کسب و کارهای منطقه یک روند طبیعی مشخصی دارد، نمی‌توان به واسطه چنین بحران‌هایی روند طبیعی اقتصاد منطقه را تغییر داد.
ابوذر مرادی خاطرنشان کرد: پتانسیل‌های طبیعی، نوع جغرافیا، دریا و جنگل بستری فراهم کرده که کشاوزی و گردشگری توامان در این منطقه گسترش یابد، اما به طور مشخص گردشگری و کشاورزی دچار بن‌بست ها و گلوگاه هایی است که میبایست آنها را شناسایی برطرف کنیم تا از این طریق اشتغالزایی و حوزه درآمدی این مشاغل بیشتر شود.
مرادی اجرای مدل‌های اقتصادی مختلف در منطقه با هدف توسعه اقتصادی را از رویکردی اشتباه اقتصادی توصیف می‌کند و می‌گوید: معتقدم در رامسر می باید تمام ظرفیت‌ها نظیر، فناوری اطلاعات، صنایع دستی، ساخت و ساز، املاک، گل وگیاه به گردشگری متصل شود. حتی معتقدم کشاورزی هم کِشنده منطقه نیست اما چنانجه قرار است کشاورزی هم حفظ شود این ظرفیت هم در پیوند و پیوست با گردشگری قرار گیرد.
مرادی اضافه کرد : در شهری نظیر رامسر امکان استقرار صنایع فراهم نیست، اما این در حالی است که می‌توان صنایع تبدیلی برای کشاورزی و یا صنعت پوشاک را در این منطقه راه‌اندازی کرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنوع اقتصادی برای شهری با ویژگی‌های رامسر، پیش از این که به جایگاهی درست در گردشگری پایدار و اصولی برسد، به جای آن که زمینه توسعه اقتصادی شود ممکن است نوعی فرصت‌سوزی و عبور از اقتصاد درآمدزای گردشگری محسوب شود.
به معنای دیگر زمانی که می‌توان با برنامه‌ریزی و طرح جامع، مسافرپذیری را در شهری که آمارهای خیره‌کننده از نظر پذیرش مسافر دارد به صنعت گردشگری تبدیل کرد، تک‌قطبی بودن اقتصادِ مبتنی بر گردشگری و پیوست همه فرصت‌ها به آن بیش از تنوع اقتصادی اثرات مثبت در پی دارد.
به همین دلیل لوئیس ترنر تحلیل‌گر حوزه توریسم، گردشگری را امیدبخش‌ترین، پیچیده‌ترین و جایگزین‌ترین صنعتی می‌داند که کشورهای جهان سوم باید آن را دنبال کنند و معتقد است که این صنعت می‌تواند عامل مهمی در کاهش فقر و بیکاری شهروندان این مناطق باشد. راهکاری که به نظر می‌رسد برای شهری مانند رامسر بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
