«سالانه 10 میلیارد مترمکعب آبِ با کیفیت، سوار بر ابرها از کشور ما خارج می شود و ما همچنان نسبت به فرصتی که از دست می رود، بی توجهیم» این سخنان بخشی از درد و دل های «فرید گلکار» مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهاست.
بحران آب روز به روز چهره واضح تری از خود برای ما آشکار می کند و ابعادی مختلف از زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد؛ در این شرایط، راهکارهایی مانند بهینه سازی مصرف، انتقال آب و همچنین شیرین سازی آب دریاها مورد توجه قرار می گیرد اما در کنار این راهکارها، روش های دیگری نیز وجود دارد که نسبت به استفاده از آنها غفلت می کنیم؛ یکی از این راهکارها، استفاده از منابع آب جوی است.
فناوری بارورسازی ابرها به عنوان شاخه ای از علم تعدیل وضع هوا، مجموعه ای از فناوری های ایمن، علمی و ثابت شده برای افزایش بارش، کاهش خسارت های تگرگ و مه است که با قدمتی بیش از 60 سال در 40 کشور جهان مورد استفاده قرار می گیرد.
این شیوه افزایش بارش برای نخستین بار در ایران از سال 1354 تا 1357 توسط یک شرکت کانادایی در حوضه آبریز سدهای کرج و جارجرود به کار گرفته شد.
پس از انقلاب مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها از سال 1357 در وزارت نیرو و با هدف دستیابی به فناوری افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها تاسیس و تاکنون نیز اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما در عمل، توجه چندانی از طرف سیاستگذاران و مجریان نسبت به این فناوری دیده نمی شود.
«فرید گلکار» مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، در مورد مزیت های این فناوری به ایرنا می گوید: تولید آب با استفاده از فناوری بارورسازی ابرها، کم هزینه ترین روش تامین آب است؛ به طوری که میانگین هزینه استحصال هر متر مکعب آب فقط 100 ریال است.
وی اضافه می کند: در پروژه های استحصال آب با استفاده از روش باروری ابرها، هیچ تخریب زیست محیطی وجود ندارد؛ آب از هیچ نقطه ای به نقطه دیگر منتقل نمی شود؛ آبی بسیار با کیفیت و از همه مهمتر، آبی که وجود ندارد تولید می شود.
** بارور سازی ابرها، به صرفه ترین روش مقابله با خشکسالی
مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها در مورد هزینه اجرای راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی می گوید: هزینه استحصال هر یک هزار متر مکعب آب از طریق شیرین کردن آبهای شور 2 هزار دلار، انتقال بین حوزه ای 400 دلار، تغذیه مصنوعی سفره های آبهای زیرزمینی 230 دلار، تصفیه فاضلاب ها 230 دلار و بارورسازی ابرها فقط 15 دلار است.
«بنابراین بین راهکارهای طبیعی مقابله با خشکسالی، بارورسازی ابرها مقرون به صرفه ترین راهکار در سالهای آینده است. ضمن اینکه برخی از راهکارهای دیگر، خسارات جانبی گسترده ای به همراه خواهد داشت؛ به عنوان نمونه انتقال آب بین حوضه ای پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی گسترده ای دارد؛ شیرین سازی آب دریا و برگرداندن نمک به دریا – که الان اتفاق می افتد- تبعاتی زیست محیطی خواهد داشت».
** تجربه سایر کشورها
بارورسازی ابرها در حالی در ایران مورد بی توجهی مسوولان قرار گرفته است که کشورهای زیادی از این روش برای جلوگیری از بروز بحران آب استفاده می کنند؛ بارش باران در بعضی از این کشورها 10 برابر بیشتر از بارش های کنونی ایران است.
به عنوان نمونه، استرالیا با متوسط بارش بیش از 9 برابر نسبت به ایران از سال 1947 پروژه های بارورسازی را آغاز کرد؛ چین نیز با بارش سه برابری نسبت به ایران، از سال 1958.
در سال 2003 مرکز تعدیل آب و هوای چین 37 هزار کارمند داشت و اعتبار عملیاتی این مرکز 48هزار میلیارد ریال گزارش شد.
تایلند با 30 درصد مساحت ایران، 9.6 برابر ایران بارش دارد. اکنون هشت مرکز عملیاتی و چهار مرکز تحقیقاتی با 23 هواپیما، در این کشور به بارورسازی ابرها اختصاص یافته است.
** بارورسازی ابرها در ایران
استفاده از این فناوری در ایران- برعکس آنچه ضرورت دارد- چندان پر رنگ نیست؛ با اینکه 2دهه از آغاز فعالیت های مرتبط با بارورسازی ابرها در ایران می گذرد و این فناوری در کشور بومی شده، هنوز نتوانسته است جای خود را در مدیریت منابع آب کشور باز کند.
مرکز باروری ابرها در ایران فقط 2 فروند هواپیمای مسن «آنتونوف» روسی آن هم به صورت استیجاری در اختیار دارد که تجهیزات بارورسازی ابرهای این هواپیما نیز قدیمی شده است؛ امارات با پنج روز بارانی و مساحتی بسیار کوچکتر از ایران، به 6 فروند هواپیما مجهز است و تایلند نیز با 26 فرورند هواپیما عملیات های بارورسازی ابرها را اجرایی می کند.
با این حال، پروژه هایی محدود در کشور اجرایی شده است؛ در سال 1393 طرحی در استان های آذربایجان شرقی و غربی، تهران، چهارمحال و بختیاری، یزد، فارس، کرمان و اصفهان اجرا شد که بر اساس ارزیابی موسسه آب دانشگاه تهران، بارش ها آن سال در اثر باروری ابرها 2 میلیارد و 100 میلیون مترمکعب افزایش یافت؛ برآوردهای موسسه آب دانشگاه تهران نشان می دهد در اثر باروری ابرها، بارش ها در آن سال 33 درصد افزایش پیدا کرد.
طرح باروری ابرها در سالهای 1387،1388 و 1389 اجرایی شد اما اجرای آن در سال 1390 به دلیل کمبود منابع مالی مورد نیاز برای عقد قرارداد با شرکت هواپیمایی میسر نشد.
این طرح یک سال بعد نیز اجرا شد اما دوباره درسال 1392 به دلیل کمبود منابع مالی متوقف شد.
پارسال طرح باروری ابرها تامین اعتبار و در استان های آذربایجان شرقی و غربی، چهارمحال بختیاری، یزد، فارس، کرمانشاه، خراسان جنوبی و اصفهان اجرایی شد که نتایج آن در حالی ارزیابی است.
** خروج سالیانه 10 میلیارد متر مکعب آبِ باکیفیت
مدیرعامل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها محدودیت های اعتباری را بزرگ ترین چالش های پیش روی این طرح ها در ایران می داند: با اینکه نتیجه بخش بودن این طرح ها در بسیاری از مناطق کشور اثبات شده است و می تواند منشا تولید آبی با کیفیت و کم هزینه باشد اما چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
«در بودجه سالیانه، فقط 100 میلیارد ریال(10 میلیارد تومان) برای این طرح در نظر گرفته می شود که در عمل، فقط 10 درصد آن تخصیص پیدا می کند».
به نظر می رسد تا دیر نشده است باید فکری کرد.
