خطری که شیعیان را در زمان امام ششم تهدید می‌کرد

سرویس مذهبی اقتصاد شمال ،دین مبین اسلام ارزنده ترین و کامل ترین دین الهی ارمغانی از جانب پروردگار و امانتی از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) به خصوص امام ششم شیعیان امام جعفر صادق (ع) (رئیس مذهب شیعه ) برای مسلمانان به ویژه شیعیان است ؛ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) برای رسالت و استحکام دین اسلام رنج ، مشقت و سختی های بسیاری را متحمل شدند و در حقیقت امروز که دین اسلام در اختیار مسلمانان قرار دارد مدیون رشادت های آن بزرگواران است که وظیفه مسلمانان و شیعیان پاسداری از این گوهر ارزشمند است.

امام جعفر صادق (ع) امام ششم شیعیان پدر بزرگوارشان امام محمد باقر (ع) و مادر گرامی شان حضرت فاطمه (س) یا قریبه (س) ملقب به ام فروه و ام القاسم ، دختر قاسم بن محمد بن ابى بکر است، ایشان در روز یکشنبه ۱۷ ربیع الاول ، سال ۸۳ هجرى قمری در شهر مدینه دیده به جهان گشود و در سن ۶۵ سالگی در مدینه به دست منصور دوانیقی خلیفه عباسی مسموم و به شهادت رسید ، محل دفن و مزار مطهر این امام معصوم (ع) در کنار پدر بزرگوارشان امام محمد باقر (ع) در قبرستان بقیع واقع در مدینه است؛ ابا عبدالله و بنا بر روایاتی ابو اسماعیل و ابو موسی از کنیه ها و مشهورترین القاب ایشان صادق، صابر، فاضل و طاهر بوده است؛ امام جعفر صادق (ع) در سن ۳۱ سالگی بعد از شهادت پدر گرامی شان امام محمد باقر (ع) به امامت رسیدند ، امامت آن حضرت (ع) هم زمان با سال های پایانی حکومت بنی امیه و سال های آغازین حکومت بنی عباس بود .

رئیس مذهب شیعه که بود؟

امام جعفر صادق (ع) مشهور به رئیس مذهب جعفری و رئیس مذهب شیعه ، امام ششم شیعیان دوازده امامی و امام پنجم شیعیان اسماعیلیه است ؛ به علت ضعف و عدم استقرار نظام سیاسی، وی فرصت بسیار مناسبی برای فعالیت فرهنگی و مذهبی به دست آورد؛ همچنین امامت ایشان همزمان با جنبش فرهنگی و فکری و برخورد فرق و مذاهب گوناگون در جهان اسلام بود، بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از امام جعفر صادق (ع) نقل شده و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری خوانده می‌شود ؛ فقه شیعه نیز بیشتر از روایات به‌جای مانده از امام جعفر صادق (ع) است، بنابراین مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی به مذهب و شیعه جعفری معروف است؛ امام صادق(ع) در میان پیشوایان فقهی اهل سنت نیز جایگاه بالایی دارد. ابوحنیفه ایشان را عالم‌ترین فرد در میان مسلمانان دانسته است.

امام جعفر صادق (ع) به مدت ۳۴ سال امامت شیعیان را برعهده داشت؛ حیات ایشان با ده خلیفه آخر و امامتشان با خلافت پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی همزمان بود؛ امام صادق(ع) به دلیل ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به امامان دیگرشیعیان داشت (البته این آزادی تنها در دهه سوم قرن دوم قمری، وجود داشت و پیش از آن در زمان بنی‌امیه و پس از آن به جهت قیام نفس زکیه و برادرش ابراهیم فشارهای سیاسی فراوانی بر ضد امام صادق(ع) و پیروانش وجود داشت )، شاگردان و راویان آن حضرت (ع) را چهار هزارنفر دانسته‌اند.

اختلاف شیعیان پس از شهادت امام جعفر صادق (ع)

مسئله جانشینی بعد از امام جعفر صادق (ع) زمینه اختلاف میان شیعیان را فراهم کرد؛ عده ای معتقد بودند پسر ارشد امام جعفرصادق (ع) ، اسماعیل که قبل از پدرش از دنیا رفت، امام ششم است به نام اسماعیلی معروف شدند. گروه دیگری که سومین پسر امام جعفرصادق (ع) ، موسی کاظم را امام بعدی می‌دانستند به نام شیعه جعفری یا شیعه دوازده امامی معروف شدند. این گروه اکثریت شیعه را تشکیل می‌دهند.

آن حضرت (ع) با وجود ضعف حکومت اموی و درخواست شیعیان برضد حکومت قیام نکرد. ایشان درخواست‌های ابومسلم خراسانی و ابوسلمه را برای برعهده‌ گرفتن خلافت رد کرد. امام صادق(ع) در قیام عمویش زید بن علی شرکت نکرد و شیعیان را نیز از قیام پرهیز می‌داد؛ با این‌همه روابط حسنه‌ای با حاکمان زمان خود نداشت. امام ششم شیعیان به دلیل فشارهای سیاسی حکومت‌های اموی و عباسی از روش تقیه استفاده و به یارانش نیز چنین توصیه می‌کرد.

فرقه‌ها در زمان امام جعفر صادق (ع) چگونه شکل گرفت؟

در برخی منابع آمده است: امام صادق(ع) به علت احضار حکومت، به عراق سفر کرده و به کربلا، نجف و کوفه رفته است. ایشان قبر امام علی(ع) را که تا پیش از آن پنهان بود براساس روایات امام جعفر صادق (ع)، امام کاظم(ع) را به عنوان امام بعد از خود به اصحابش معرفی کرده بودند اما برای حفظ جان امام هفتم شیعیان، پنج نفر، از جمله منصور خلیفه عباسی را وصی خود معرفی کرد. پس از شهادت امام صادق(ع) فرقه‌های مختلفی در شیعه شکل گرفت که اسماعیلیه، فَطَحیه و ناووسیه از آن جمله‌ هستند،از هشتصد کتاب در خصوص امام صادق(ع) نام برده‌اند که کتاب‌های اخبار الصادق مع ابی حنیفه و اخبار الصادق مع المنصور از محمد بن وهبان دبیلی (قرن ۴) از قدیمی‌ترین آنها است .

بررسی چگونگی مناظرات امام جعفر صادق (ع)

بر اساس روایات، مناظرات و گفتگوهایی میان امام صادق(ع) و متکلمان مذاهب دیگر و نیز برخی از منکران وجود خدا انجام شده است؛ در برخی از مناظرات، شاگردان امام صادق(ع) در حضور ایشان در زمینه‌ای که تخصص داشته‌اند، با دیگران مناظره کرده‌اند. در این جلسات امام صادق(ع) بر مناظره نظارت کرده و گاه خود نیز وارد بحث شده است ؛ در گفتگو با عالمان اهل شام که خود درخواست مناظره با شاگردان امام صادق(ع) را داشتند، امام از هشام بن سالم خواست تا در زمینه کلام با او گفتگو کند همچنین از فردی که قصد مناظره با امام (ع) را داشت، خواست تا در هر زمینه‌ای که می‌خواهد، ابتدا با شاگردانش گفتگو کند و در صورت غلبه بر آنها با آن حضرت (ع) مناظره کند. آن فرد در زمینه قرآن با حمران بن اعین، در زمینه ادبیات عربی با ابان بن تغلِب، در فقه با زراره و در کلام با مومن الطاق و هشام بن سالم مناظره کرد و مغلوب شد .

احمد بن علی طبرسی در کتاب الاحتجاج مجموعه‌ای از مناظرات امام صادق(ع) را جمع آوری کرده است که برخی از‌ آنها عبارتند : مناظره با یکی از منکران خدا درخصوص وجود خدا، مناظره با ابوشاکردیصانی در خصوص وجود خدا،مناظره با ابن ابی اعوجاء در خصوص وجود خدا،مناظره با ابن ابی اعوجاء د خصوص حدوث عالم ، مناظره طولانی با یکی از منکران وجود خدا در خصوص مسائل مختلف دینی ، مناظره با ابوحنیفه در خصوص شیوه استنباط احکام فقهی به ویژه قیاس،مناظره با برخی از علماء در خصوص شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی.

نظام مهندسی ایدئولوژی شیعه

حجت الاسلام والمسلمین مصطفی کرمی کارشناس مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به اینکه دوران امامت امام جعفر صادق (ع) همزمان با اختلاف بنی امیه و بنی عباس بود، گفت:بنی امیه و بنی عباس تمام قدرت خود را برای شکست یکدیگر صرف کردند و تمرکزی بر اهل بیت (ع) و امام صادق (ع) و شیعیان نداشتند که این بهترین فرصت برای گسترش اسلام بود،

وی افزود:امامان معصوم قبل از امام صادق (ع) از احادیث پیامبر (ص)، امام علی (ع)، اهل بیت (ع) و مباحث اسلامی محافظت و گردآوری کردند، امام صادق (ع) نیز مانند امامان دیگر پس از گردآوری منابع مذهبی فرصت را غنیمت دانستند و با ایجاد نظام مهندسی ایدئولوژی شیعه دین اسلام را گسترش دادند.

وی ادامه داد: امام جعفر صادق (ع) در آغاز فعالیت خود و تشکیل نظام مهندسی ایدئولوژی شیعه در گام اول اقدام به تربیت و آموزش عالمان و کارشناسان علمی در حوزه‌های مختلف علوم و فنون، کلام، فقه، فلسفه و … کردند؛ امام (ع) ۴ هزار شاگرد در این حوزه‌ها تربیت کردند و به عنوان وکیل، راهنما و سفیر به تمام نقاط دنیا فرستادند.

مدینه مرکز مذهب شیعه

حجت الاسلام و المسلمین کرمی با تاکید بر اینکه قدرت امام جعفر صادق (ع) آنقدر زیاد بود که اقدام به تاسیس مرکز مذهب شیعه در مدینه کردند، گفت: در مدت زمان کوتاه اسلام و اهل بیت (ع) در نقاط مختلف دنیا مشتاقان و عاشقان خاص خود را به دست آوردند و همه برای کسب علوم و فنون مذهب شیعه به این مرکز می‌آمدند، که  پس از گذراندن دوره‌های آموزشی در خدمت امام (ع) به عنوان نماینده ایشان فعالیت خود را در نقاط و شهر‌های مختلف دنیا آغاز می‌کردند و این امر بستر مناسبی برای گسترش اسلام به ویژه مذهب شیعه بود به همین دلیل مذهب شیعه، شیعه جعفری نام گرفت.

معارف حقه علوی و جعفری

این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه امام جعفر صادق (ع) اقدامات بسیاری در دوران امامت خود انجام دادند، تصریح کرد: امامان معصوم (ع) قبل از امام جعفر صادق (ع) به دلیل فضای حاکم و تهدید‌های حکام و سلاطین آن زمان نمی‌توانستند در ترویج دین اسلام آزاد باشند؛ معارف اسلامی در دو زمان به طور آزادانه منتشر شد؛ دوره اول زمان حیات پیامبر (ص) و امامت امام علی (ع) که بیشتر آیات وحی، معارف اسلامی و احادیث به دستان مبارک امام علی (ع) ثبت و ضبط شد و در دوره دوم زمان امامت امام جعفر صادق (ع)؛ پس از گذراندن تمام فشار‌های حاکمان قبل و ضبط و نگهداری معارف اسلامی و احادیث در دوران امامت امامان معصوم (ع) در گذشته، امام صادق (ع) فرصت را غنیمت دانستند و تمام منابع اسلامی را به نام معارف حِقه علوی و جعفری منتشر کردند.

وی افزود: عمده معارف اسلامی به واسطه امام جعفر صادق (ع) منتشر شد و تمام مسلمانان شیعه و سنی از این مکتب بهره‌مند شدند؛ در دوران امامت امام صادق (ع) آزادی‌های اجتماعی و فضای سیاسی آنقدر زیاد بود که انحرافاتی نیز به چشم می‌خورد و همین امر تهدید بزرگی برای مذهب شیعه به شمار می‌رفت.

انحرافات دینی و مشکلات پیش روی مذهب شیعه

حجت الاسلام والمسلمین کرمی با اشاره به اینکه انحرافات و فرقه‌های نو ظهور در عصر امام صادق (ع) تهدید بزرگی برای مکتب شیعه بود، اظهار کرد: دوران امامت امام صادق (ع) پس از تاسیس مرکز شیعه و تثبیت شیعه جعفری و گسترش اسلام در شهر‌های مختلف جهان خوشایند عده‌ای نبود و از یونان انحرافات و فرقه‌های نو ظهور به رهبری افرادی ناآگاه و بی ایمان برای آسیب رساندن و ضربه زدن به ریشه اسلام به وجود آمد.

این کارشتاس مذهبی افزود: در حقیت یونان مرکز انحرافات و فرقه‌های نوظهور بود که با مهندسی‌های خاص خود برای ضربه زدن به مذهب شیعه مقابل امام (ع) ایستادند تا از ترویج اسلام و مذهب شیعه جلوگیری کنند؛ ایجاد شبهه در امور اعتقادی مسلمانان و شیعیان از مهمترین اهداف این فرقه‌ها بود. همچنین هر یک از این فرقه‌ها در فراخوان‌هایی جذب نیرو داشتند و چالش وسیعی برای اسلام به جود آوردند؛ که امام صادق (ع) با تمام آن‌ها مبارزه کردند.

مناظرات و مبارزه امام جعفر صادق (ع) با انحرافات و فرقه‌های نوظهور

حجت الاسلام والمسلمین کرمی با اشاره به اینکه در زمان امامت امام صادق (ع) فرقه‌های مختلفی علاوه بر خوارج برای آسیب زدن به اسلام فعالیت داشتند، ولی امام صادق (ع) همه آن‌ها را سرکوب کرد، بیان کرد: ابو حنیفه رهبر فرقه حنفی از فرقه‌های چهارگانه اهل سنت و همیشه خواستار مناظره با امام جعفر صادق (ع) بود و همیشه شکست می‌خورد که همین موضوع نیز باعث شد تا مریدانش کاهش پیدا کند، سفیان ثوری کوفی رهبر صوفی و حنبلی‌ها یکی از دیگر از رهبران فرقه‌هایی بودند که در مناظرات با امام صادق (ع) شکست خورد، ابوالخطاب رهبر فرقه غالی خطابیه و فرقه اسماعیلیه یکی از بزرگترین مخالفان مذهب شیعه در مناظرات مختلف مغلوب امام صادق (ع) شد؛ حتی در مناظره با مفضل بن عمر (مفضل بن عمر جعفی کوفی از اصحاب و شاگردان امام جعفر صادق (ع) و امام موسی کاظم (ع) است؛ مفضل از کسانی است که در سازمان وکالت فعال بوده و جزء وکلای امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) در شهر کوفه بوده ونویسنده و مولف کتاب توحید مفضل است) که شکست خورد و یکی از زیباترین منظرات فرقه‌های انحرافی با شیعیان بوده است.

وی افزود: طرز برخورد و رفتار امام صادق (ع) و یاران ایشان با رهبران فرقه‌ها و مناظره کنندگان به حدی خوب بود که آن‌ها را جذب شخصیت خود می‌کردند و با وجود شکست از این بزرگان،  مسرور از مناظره با امام صادق (ع) و یارانشان باز می‌گشتند.

احادیث امامان (ع) در مذهب شیعه

حجت الاسلام و المسلمین کرمی با اشاره به اینکه امام صادق (ع) مکتب حِقه علوی و جعفری را با کمک افرادی که مصلح به علم و سادات پس از رحلت ایشان حفظ کرده بودند برای ثبت و ضبط معارف اسلامی و احادیث گسترش داد، گفت: در زمان امامت امام صادق (ع) تفکر کتاب خدا و نقل احادیث آزاد شد بر همین اساس احادیث بسیاری در زمان ایشان منتشر و ثبت شده است؛ با وجود اینکه آمار دقیقی از احادیث در دست نیست، اما هفتاد درصد از احادیث مکتب شیعه از امام جعفر صادق (ع) و امام محمد باقر (ع) و حدود پنجاه درصد احادیث موجود از امام صادق (ع) است که در کتاب حدیث شیعه نقل شده است.

باشگاه خبرنگاران جوان