کمبود آب در گیلان که به عنوان پرباران ترین استان کشور شناخته می شود، نه تنها عجیب بلکه غیرقابل باور می نماید و بارش های سیل آسای زمستان گذشته و اوایل بهار امسال، گویای آن است که کمبود آب و خشکیدگی برخی شالیزارها در مناطقی از گیلان، ناشی از نبود زیرساخت های مناسب توزیع آب است.
محصول برنج در کنار گندم، قوت اصلی مردم ایران را تشکیل می‌دهد اما کشت برنج شرایطی خاص می‌طلبد و این امر موجب شده که فقط دو استان مازندران و گیلان و بخشی از گلستان، به طور طبیعی دارای شرایط کشت این محصول باشند.
گیلان با افزون بر ۱۴۰ هزار کیلومتر مربع و با دارا بودن حدود ۳۱ درصد اراضی کشاورزی نسبت به کل وسعت استان، بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و باکیفیت برنج در کشور است و با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و همچنین رتبه دوم تولید برنج را دارد و سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک و حدود ۷۵۰ تا ۸۵۰ هزار تن برنج سفید از اراضی شالیزاری استان برداشت می‌شود.
سد سفیدرود یادگار برجا مانده از نیم قرن پیش؛ آب مورد نیاز ۱۷۱ هزار هکتار از شالیزارهای گیلان را تأمین می‌کند و آب بقیه شالیزارهای استان نیز از محل رودخانه‌ها، آب‌بندان‌ها و چاه‌های موجود تأمین می‌شود. طی چند سال اخیر استان‌های دیگر نیز به کشت برنج اقدام کرده‌اند اما خشکسالی‌های پیاپی در کشور و بی آبی، موجب شد که دولت بر عدم حمایت از کشت برنج غیر از استان‌های شمالی تأکید ورزد؛ تصمیمی که به اعتقاد کارشناسان عقلانی است.
با وجود بارش‌های مناسب سال گذشته و اوایل امسال، تا چندی قبل در گیلان نیز آوای کم آبی شنیده می‌شد؛ موضوعی که اگرچه کارشناسان معتقدند کمبود آب وجود ندارد اما اذعان می‌کنند که بدلیل نبود برخی زیر ساخت‌ها، مشکلاتی در توزیع آب وجود دارد که کشت و کار در مزارع برنج را با دشواری مواجه ساخته است.
کمبود آب در گیلان نداریم
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای گیلان روز چهارشنبه در گفت وگو با ایرنا با بیان اینکه کمبود آب در استان نداریم، احساس کم آبی را در فومن و صومعه سرا عنوان کرد و گفت: بیشترین ظرفیت دبی کانال فومنات ۳۵ متر مکعب بر ثانیه است و از سویی توسعه اراضی شالیکاری در منطقه و از سوی دیگر افت شدید جریان پایه در ۱۳۰ رودخانه منطقه فومنات، صومعه سرا و رضوانشهر برخلاف سال‌های قبل دبی جریانی تونل فومن، موجب شده که علاوه بر آبرسانی اراضی شالیکاری ناگزیر به تأمین آب برای رودخانه‌ها باشیم از این رو، بخشی از اراضی با تنش آبی خودنمایی می‌کند.
مرتضی میرزایی افزود: اهتمام داریم این مشکل را از طریق ایستگاه‌های پمپاژ و چاه‌ها برطرف سازیم و در سال جاری حوزه بالا دست رود سفید رود پر آب بوده و در قسمت جلگه‌ای استان نگرانی خاصی برای کمبود آب وجود ندارد.
وی تصریح کرد: پیش بینی برنامه نوبت بندی پایش مدیریت توزیع آب و استقرار نیروهای گشت بازرسی به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه آب در بالا دست، استفاده از ایستگاه‌های پمپاژ در باز چرخای آب و استفاده از منابع آب زیرزمینی از اقدامات پیش بینی شده برای توزیع صحیح مدیریت آب کشاورزی در استان است.
تکمیل زنجیره آبی شالیزارهای گیلان
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز با بیان اینکه بخش کشاورزی استان از ظرفیت‌های مهم کشور برای تولید انواع محصولات کشاورزی محسوب می‌شود، گفت: گیلان، استان اول در تولید برنج با کیفیت کشور است و امسال با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب پیش‌بینی می‌شود بالغ بر ۷۵۰ هزار تن برنج سفید با کیفیت در گیلان تولید شود.
علی درجانی افزود: امسال شرایط ذخیره آب سد سفیدرود مطلوب است و علاوه بر این منبع آبی، در افزون بر ۵۰ نقطه استان آب بندان ها بازسازی شده‌اند تا ذخیره خوبی برای تکمیل زنجیره آبی شالیزارهای استان باشند.
وی با اشاره به مرحله رشد و وضعیت مزارع شالیزاری استان تصریح کرد: طی روزهای گذشته در برخی از اراضی شهرستان‌های مختلف تنش‌های مقطعی حادث شده بود ولی بارندگی‌های اخیر، در رفع تنش‌های خشکی برخی شالیزارها بسیار تأثیرگذار بوده است.
درجانی با هشدار به اینکه با بالا رفتن رطوبت و افزایش دما احتمال شروع بیماری بلاست برنج (گونه‌ای قارچ که به تمام قسمت‌های هوایی بوته برنج حمله می‌کند و نشانه‌های ظاهری آن بیشتر روی برگ‌ها قابل رؤیت است) در مزارع وجود خواهد داشت، مبارزه به موقع با استفاده از سم پاشی را در جلوگیری از شیوع بیماری بسیار مؤثر ذکرکرد.
بارش‌های نیمه اول تیرماه، شالیزارهای خشکیده گیلان را نجات داد
مدیرکل هواشناسی گیلان نیز به ایرنا گفت: استان گیلان به دلیل بارش‌های مناسب ابتدای سال زراعی جاری در حوضه آبریز سد سفیدرود، از منبع کافی برای تأمین آب مورد نیاز کشت برنج در مناطق تحت شبکه آبیاری برخوردار شد.
محمد دادرس با اشاره به وقوع بارش‌های امسال افزود: شروع نیمه دوم فصل زراعی (بهار) با بارش‌های سیلابی در استان و حوضه آبریز سدسفیدرود همراه بود که چندین مورد سیلاب را به ویژه در مناطق جنوبی استان از جمله رودبار به دنبال داشت.
وی با اشاره به اینکه بارش دو ماه ابتدای بهار، نوید فصل مناسبی را می‌داد، تصریح کرد: میانگین افزایش بارش در استان در فررودین ماه برابر با ۹۳ درصد بود که این بارش‌های مناسب، تا حدودی کاهش بارش دریافتی در جلگه مرکزی گیلان طی فصل سرد را جبران کرد به‌طوری‌که بارش ایستگاه‌های رشت و بندرانزلی به مرز و بیش از نرمال رسید؛ بنابراین بارش در مرطوب‌ترین و پربارش‌ترین استان ایران، در مطلوب‌ترین حالت، به حد نرمال رسید.
به گفته دادرس؛ بارش‌های بهنگام و مؤثر خردادماه، با توجه به کاهش دبی رودخانه‌ها و چشمه‌ها و همچنین افت تراز آب چاه‌ها و منابع زیرزمینی، از اهمیت ویژه ای در تأمین آبِ شالیزارهای سنتی آبخورِ استان گیلان در مرحله رشد گیاه برنج برخوردار است.
وی بیان کرد: کاهش بارش ۷۸ درصدی خرداد ماه، نکته منفی در بیلان آبی استان بود به گونه‌ای که بخش‌هایی از شالیزارهای شرقی و غربی استان که به طور عمده توسط میراب‌های بومی منطقه و افراد محلی و از منابع آبی داخلی استان از جمله رودخانه‌ها، کانال‌ها و انهار سنتی، مدیریت و آبیاری می‌شوند؛ با مشکلات و چالش‌های ناشی از فقدان بارش خردادماه و خشکیدگی مزارع مواجه شدند.
دانش آموخته دکترای هواشناسی و کارشناس اداره کل هواشناسی گیلان نیز در گفت وگو با ایرنا با ارائه جزئیات بیشتری از نحوه بارش‌ها طی سال زراعی امسال در گیلان گفت: نیمه اول سال زارعی جاری (پاییز و زمستان ۹۷)، درحالی‌که بسیاری از مناطق ایران از جمله استان‌های حوضه آبریز سد سفیدرود شرایط ترسالی را تجربه می‌کردند، بخش‌هایی از مناطق کوهستانی جنوب گیلان نیز بارش‌های مناسبی را دریافت کردند.
نیما مجتهدی افزود: ایستگاه جیرنده به‌عنوان نماینده مناطق کوهستانی جنوبی گیلان با بهره بردن از شرایط بارشی مناسب، ۳۸ درصد بالاتر از میانگین بلندمدت را از ابتدای سال زراعی تا پایان بهار تجربه کرد.
وی اظهار داشت: حتی ایستگاه منجیل یکی از بهترین سال‌های بارشی خود را تجربه کرده به‌طوری‌که تا پایان فصل بهار امسال، رکوردار بیشترین میزان افزایش بارش در میان تمام ایستگاه‌های استان با رقم افزایش ۴۷ درصد بوده به عبارت دیگر منجیل، کم‌بارش‌ترین ایستگاه گیلان، رتبه اول افزایش بارش را میان پربارش‌ترین ایستگاه‌های کشور یعنی بندرانزلی و رشت داشته است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر برخی از مناطق جلگه مرکزی گیلان از جمله ایستگاه کیاشهر نیز با کاهش بارش (حدود ۳۴ درصد) مواجه بودند.
به گفته مجتهدی در خارج از استان نیز در حوضه آبریز بزرگ سفیدرود (شاهرود و قزل‌اوزن) سال زراعی گذشته، سالی پربارش بود به طوری که بارش چه در استان‌های حوضه شاهرود، قزوین و البرز و چه استان‌های واقع در حوضه قزل‌اوزن، بالاتر از نرمال بوده است.
وی اضافه کرد: بدلیل فراوانی ورود سامانه‌های غربی و جنوب غربی به کشور، مناطق کوهستانی کردستان، زنجان و به ویژه قله‌ها و دامنه‌های کوه‌های البرز در استان‌های قزوین و البرز، بارش برف مناسبی را دریافت کردند.
کارشناس اداره کل هواشناسی گیلان ادامه داد: بارش برف مناسب در میزان آبدهی هر دو حوضه مؤثر بر سفیدرود، یعنی قزل اوزن و شاهرود تأثیر گذاشت و بیشتر سدهای موجود در این حوضه مانند سد طالقان، بعد از سال‌ها و یا برای اولین‌بار سرریز کردند.
مجتهدی با اشاره به اینکه آورد رودخانه سفیدرود در فصل بهار امسال، نسبت به میانگین آبدهی فصل بهار طی ۵۰ سال اخیر در این رودخانه بیشترین مقدار بوده، تصریح کرد: شروع سرریز و و پایان سرریز (۱۸ خرداد) رکورد ۱۰ سال گذشته بی‌نظیر بوده است.
وی افزود: آورد رودخانه سفیدرود نسبت به ۱۵ سال اخیر آن، کم سابقه بوده و حجم آب پشت سد سفیدرود در ۳۰ فروردین ۹۸، به یک هزار و ۹۷ میلیون مترمکعب رسید از این‌رو استان گیلان، به دلیل بارش‌های مناسب ابتدای سال زراعی جاری در حوضه آبریز سد سفیدرود، از منبع کافی برای تأمین آب مورد نیاز کشت برنج در مناطق تحت شبکه آبیاری برخوردار شد.
برآیند اظهارات کارشناسان و مدیران دستگاه‌های متولی در استان، نشان می‌دهد که گیلان به عنوان یکی از استان‌هایی که به طور قابل توجهی نیازمند منابع آبی است، با چالش کم آبی مواجه نبوده بلکه نبود زیرساخت‌های مناسب ذخیره و نگهداری منابع آبی و همچنین توزیع صحیح این ماده حیاتی، یکی از دشواری‌های پیش رو در این مسیر بوده است.
