تکلیف جزیره آشوراده بالاخره بعد از ١٣سال روشن شد. چند روز پیش کلنگ فاز اول طبیعت‌گردی و گردشگری آشوراده را بر زمین کوبیدند تا در ١٣٨ هکتار اراضی بندر ترکمن راه دسترسی، زیرساخت و اسکله بسازند و روی ٢٢ هکتار از جزیره آشوراده، سازه‌های سبک سوار کنند، البته با رعایت ضوابط محیط‌زیست و بکارگیری مصالح بومی.
سرویس سردبیری اقتصاد شمال:تکلیف جزیره آشوراده بالاخره بعد از ١٣سال روشن شد. چند روز پیش کلنگ فاز اول طبیعت‌گردی و گردشگری آشوراده را بر زمین کوبیدند تا در ١٣٨ هکتار اراضی بندر ترکمن راه دسترسی، زیرساخت و اسکله بسازند و روی ٢٢ هکتار از جزیره آشوراده، سازه‌های سبک سوار کنند، البته با رعایت ضوابط محیط‌زیست و بکارگیری مصالح بومی.
راه‌اندازی طرح گردشگری در تنها جزیره ایرانی دریای خزر در شرقی‌ترین بخش جزیره میانکاله از سال‌ها پیش محل مجادله بود، اما بالاخره دولت محیط زیست کلنگ اولش را زد و به همه درگیری‌ها پایان داد.
این درگیری بین مخالفان و موافقان این طرح گاهی بر سر واگذاری جزیره بود و گاهی چنان بالا می‌گرفت که بعضی گروه‌های محیط زیستی خط بطلانی بر آن می‌کشیدند.
کار به جایی رسید که رئیس وقت سازمان محیط زیست توضیح داد که تنها ۱۰درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه ممکن نیست چرا که جزو اراضی ملی است.
حالا اما تکلیف روشن شده؛ دیگر قرار نیست هتلی در جزیره ساخته شود و اگر تا دیروز کرور کرور گردشگر بدون محدودیت با قایق به آشوراده می‌رفتند، از این پس روزانه فقط ۵٠٠ گردشگر اجازه رفتن به جزیره را دارند.
در عوض نگرانی‌های دیگری سر جای خود باقی مانده: آیا طرح با موفقیت به سرانجام خواهد رسید؟ آیا جوامع محلی سودی از این ماجرا خواهند برد؟ اگر این طور باشد این آغاز دیگری برای حفاظت از سوی جوامع محلی در ایران است.
باید برای مسافران آشوراده، امکانات سفر مهیا شود
با انتشار خبر کلنگ زنی یکی از پر مناقشه‌ترین طرح‌های سازمان حفاظت محیط زیست، بسیاری از فعالان محیط زیست هم به تکاپو افتاده‌اند.
نگرانی تهدید گونه‌های گیاهی و جانوری جزیره آشوراده و اطمینان نداشتن از وقوع توسعه پایدار در این نقطه مهم کشور، بحث محفل‌های محیط زیستی است.
یکشنبه شب در یکی از محفل‌های مجازی، کارشناسان مختلف محیط زیست گرد هم آمدند و مدیرکل محیط زیست استان گلستان هم حاضر شد تا به همه دغدغه‌ها پاسخ بدهد.
زهرا قلیچی‌پور، دکترای اکوتوریسم، کارشناس محیط‌زیستی است که با طرح گردشگری موافق نیست و به شهروند می‌گوید: مدیر کل محیط زیست گلستان مواضع سازمان را دارد و از نیاز به اشتغال‌زایی و مطالبات مردم می‌گوید. اما مگر سازمان محیط زیست متولی گردشگری و ایجاد اشتغال است؟ با نقشه‌ای که برای آشوراده کشیده‌اند، به نظر می‌آید که سازمان حفاظت محیط زیست رسالتش را فراموش کرده و نگاهش اقتصادی شده. بله، محیط زیست باید به فکر جوامع محلی باشد اما با هدف حفظ محیط زیست.
از نگاه او مشکل اصلی این است که: کسی هنوز جزییات طرح را نمی‌داند.
این کنشگر محیط زیست ادامه می‌دهد: دست‌اندرکاران طرح می‌گویند ما براساس مدیریت طرح منطقه برنامه‌ریزی کرده‌ایم، اما آنها از طرح مدیریتی حرف می‌زنند که‌سال ٩٠ آماده شده یعنی ٧سال قبل. سوال این است که آیا شرایط محیطی از ٧سال پیش تاکنون تغییر نکرده؟ چرا برای انجام کار توسعه‌ای در منطقه، طرح را به روز نکرده‌اند؟
به گفته او مساله دیگر تحمیل توسعه از بیرون منطقه به آشوراده است: این درحالی است که اگر می‌خواهند جوامع محلی را تشویق کنیم، باید از حضور خود آنها استفاده کنیم. من موافق سرمایه‌گذاری از بیرون نیستم و فکر می‌کنم با این روند صدای تخصص دیگر به جایی نمی‌رسد. در پارک ملی خَبر، هم همین روند درحال وقوع است، با سرمایه‌گذاری کلان.
قلیچی‌پور به این روند خوشبین نیست و می‌گوید: آشوراده پناهگاه حیات وحش است و با حضور گسترده گردشگران دیگر امن نخواهد بود.
او در گروه مجازی که برای صحبت درباره طرح گردشگری آشوراده به راه افتاده بود، درباره هدف از گردشگری در منطقه پرسید و امیر عبدوس، مدیرکل محیط‌زیست استان گلستان چنین پاسخ داد: ما در پارک ملی گلستان، چهار تفرجگاه بزرگ داریم که در غالب زون‌های تفرجی متمرکز پایه‌ریزی شده‌اند. آن‌جا موزه تاریخ طبیعی، مرکز بازدیدکنندگان چندین پارکینگ بزرگ برای خودروها، بیش از ۵٠ سوییت به‌عنوان کمپینگ اکولاژ احداث شده در کمپ گلزار، چندین واحد اقامتی بزرگ در مجموعه تنگه گل و تنگ راه ساخته شده و مجموعه اداری پارک ملی گلستان که مساحت همه اینها جمعا بسیار بزرگتر از محدوده‌ای است که در قالب سایت ٢٢ هکتاری در جزیره آشوراده قرار است، ایجاد شود.
به گفته عبدوس پناهگاه حیات وحش میانکاله یک ذخیره‌گاه زیست کره است و در طرح‌های مدیریتی ذخیره‌گاه نمی‌توان زون تفرجی در نظر نگرفت: مدل مدیریت ذخیره‌گاه‌های زیست کره مدل مشارکتی است. بنابراین حتما هدف علاوه بر حفاظت این است که جوامع محلی بتوانند منافع این حفاظت را در زندگی خود حس کنند و خود را در حفاظت سهیم بدانند. از طرف دیگر با توجه به حضور گردشگران در این جزیره، باید امکاناتی برای مدیریت سفرهای طبیعت گردی داشته باشیم.
تهیه طرح‌سال ٩٠، اجرا‌سال ٩٧
طرح مدیریتی که مبنای تعیین زون‌های گردشگری در منطقه بوده در چه سالی تدوین شده؟ اگر مربوط به‌سال ٩٠ باشد با توجه به تغییرات محیطی آیا در‌سال ٩٧ می‌تواند مبنا قرار بگیرد و نباید به روزرسانی شود؟
این سوال دیگر قلیچی‌پور بود و عبدوس این طور پاسخ داد: طرح همانی است که قراردادش از‌سال ١٣٨۴ یا ٨۵ منعقد شد و تا پایان سال‌های ٩٠ و ٩١ مطالعه آن در مرحله توجیهی و تفصیلی طول کشید. در این مدت بارها در سازمان محیط زیست مورد بازنگری شد و قطعا در روند مطالعات ارزیابی زیست محیطی این بازنگری‌ها انجام شده است.
به گفته مدیرکل محیط زیست گلستان، مطالعات ارزیابی این پروژه با این‌که مطالعات طرح مدیریت پشتوانه‌اش بود، چهار‌سال طول کشید که به تصویب کارگروه ارزیابی سازمان برسد و هر بار چکش کاری شد و طرح کوچکتر و کوچکتر شد. به‌طوری که بخش‌هایی از طرح که مورد درخواست استانداری گلستان بود حذف شد.
چرا نمی‌گذارید مردم مشارکت کنند؟
مسأله مشارکت مردم، موضوع سوال پرویز بختیاری، مدرس پرنده‌نگری و فعال محیط‌زیست بود. او خطاب به عبدوس پرسید: اگر بحث مردم محلی مطرح است باید پرسید چرا اجازه نمی‌دهید همان افرادی که در مستثنیات آشوراده هستند، با همان خانه‌های معمولی خودشان، اکولاژهایی درست کنند و در طرح حضور داشته باشند؟ چرا یک شرکت سرمایه‌گذاری از خارج می‌آوریم که طرح را دست بگیرد؟ مسلم است که تمام نفع به آن شرکت می‌رسد نه مردم محلی. با این روند مردم محلی هم کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که طرح در تعارض با مطالبات آنهاست.
مدیرکل محیط زیست گلستان معتقد است که مشارکت مردم خواسته آنهاست و البته مورد توجه سازمان محیط زیست؛ هر چند اکولاژساختن مردم بومی مشکل اشتغال منطقه فقیر بندر ترکمن را حل نمی‌کند: باید سرمایه‌گذاری حضور داشته باشد تا در عرصه‌ای به صورت مدیریت‌شده زیرساخت‌هایی ایجاد کند، چون جوامع بومی نمی‌توانند چنین کنند. همین الان اسکله‌ای که برای عبور حداقل ۵٠٠ گردشگر در روز (که ظرفیت برد گردشگری جزیره آشوراده است و در طرح مدیریت محاسبه شده) مناسب باشد، در جزیره وجود ندارد. سازمان همیاری‌های شهرداری استان گلستان به عنوان نماینده دولت، مسئول این کار شده است. از طرف دیگر سرمایه‌گذار خصوصی به این‌جا نیامده و دولت سرمایه‌گذاری کرده است.
حر منصوری، فعال محیط زیست، عکاس تجربی، اکوتور لیدر که سال‌ها در میانکاله فعالیت کرده، اما می‌گوید: ساکنان خیابان منتهی به اسکله بندر ترکمن طی سال‌های اخیر توانسته‌اند با شناسایی فرصت‌های اقتصادی گردشگری خدماتی چون اقامت و غذای بومی و صنایع دستی را در اختیار گردشگران بگذارند که منافع اقتصادی برای آنها داشته و وابستگی معیشتی به این درآمد به وجود آمده است.
او می‌پرسد که آیا با ایجاد اقامتگاه در آشوراده که از نظر من غیرضروری است و موجب ضرورت ایجاد مراکز خدماتی جدید می‌شود، این اقشار را دچار آسیب اقتصادی نمی‌کند؟ اما به گفته عبدوس یکی از مواردی که از سوی سازمان در گزارش ارزیابی و در تهیه سایت-پلان طرح مورد تأکید بوده، غرفه فروش صنایع دستی و غذاهای محلی است که منافعش در اختیار غرفه‌دارانی قرار خواهد گرفت که همین حالا به این کار مشغول‌اند. علاوه بر این با رونق منطقه و ورود گردشگر بیشتر به ترکمن و جزیره، خود به خود مشاغلی که از قبل وجود داشت، رونق بیشتری خواهد گرفت و نه‌تنها ضرر اقتصادی نمی‌کنند بلکه در روزی که کلنگ پروژه در سایت ١٣٨ هکتاری بندر ترکمن زده شده، همه مردم خوشحال بودند.
۵٠٠ گردشگر زیاد نیست؟
اشاره به ظرفیت برد ۵٠٠ گردشگر در روز البته مورد انتقاد بعضی فعالان محیط زیست است؛ مثل الهامی، مدرس حیات وحش که می‌گوید: ظرفیت برد جزیره را کدام متخصصانی اندازه‌گیری کرده‌اند؟ در مبحثی مثل پرنده‌نگری این تعداد ۵٠٠ فوق‌العاده زیاد است! آیا نظارتی هست که ظرفیت برد کمپینگ با فعالیت حیات وحش‌نگری یا پرنده‌نگری یکی نشود؟
عبدوس خیال همه را راحت می‌کند: ظرفیت برد در مطالعات طرح مدیریت تفضیلی به کارفرمایی دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محاسبه شده است، مشاور این مطالعات شرکت مهندسین مشاور رویان بود. تیم مطالعات هم متخصصان محیط زیست بودند. ظرفیت برد ۵٠٠ نفر برای کل جزیره محسوب شده و این عدد فقط برای همین سایت ٢٢ هکتاری است ولی ظرفیت تریل‌های پرنده‌نگری محدود است. برای تفرج گسترده و پرنده‌نگری ظرفیت‌های محدودی در نظر گرفته شده است که در ورودی تریل‌ها کنترل خواهد شد.
چرخه اقتصادی باید شفاف باشد
رضا گلجانی، کارشناس حیات وحش با کلیات طرح آشوراده موافق است و آن را یک دستاورد مهم و تحول مثبت در روند حفاظت از محیط زیست کشور می‌داند؛ اما پیشنهاد می‌کند که الگوی اقتصادی استانداری برای حضور افراد محلی در نظر گرفته شود.
او مثال می‌آورد که در آمریکای شمالی عامل مهمی که سبب ایجاد یک چرخه اقتصادی پایدار بین طبیعت و مردم می‌شود سیستم مالیاتی است. گردشگران با پرداخت مالیات هنگام خرید خدمات و ادوات گردشگری هزینه تفرج خود را می‌پردازند. وجود قوانین پیشرفته سبب شده است که این مالیات با کمترین ریزش، مستقیما خرج حفاظت از طبیعت و ارتقای سطح کیفی مردم محلی شود.
گلجانی اینها را می‌گوید و ادامه می‌دهد: به نظر من الگوبرداری از قوانین اقتصادی- مالیاتی کشورهای پیشگام در امر طبیعت‌گردی می‌تواند به ایجاد یک سیستم پایدار اقتصادی کمک کند. بدون تعریف یک چرخه اقتصادی شفاف قابل نظارت که در آن عواید حاصل از طبیعت‌گردی به طبیعت و مردم محلی برسد، شاید تضمین موفقیت طرح‌های گردشگری پایدار در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد.
به گردشگری در آشوراده امیدواریم
حر منصوری، فعال محیط زیست، اکوتور لیدر و دیدبان میانکاله به شهروند می‌گوید: اتفاقی که در آشوراده در حال وقوع است، امیدوار‌کننده است. ما مثل گروه‌های تندرو مخالف صددرصدی اجرای طرح گردشگری در این جزیره نیستیم؛ اما واقعیت این است که حساسیت منطقه بالاست و با توجه به این‌که این نخستین تجربه طرح گردشگری است، اگر با شکست مواجه شود، امکان تکرار این تجربه را در نقاط دیگر کشور کم می‌کند.
به اعتقاد او گردشگری ابزار مدیریت حیات وحش است: وجود طبیعت و حضور حیات وحش در آن برای مردم نفع دارد و باعث می‌شود که آنها این نعمت‌ها را حفظ کنند. آفریقا از ۵٠سال پیش چنین رویه‌ای را پیش گرفت و موفق شد با کمک مردم شیر را تکثیر و گردشگر جذب کند.
او ادامه می‌دهد: آن‌چه ما گروه‌های محیط زیستی روی آن حساس هستیم و در تمام جلساتی که برای طرح گردشگری جزیره آشوراده برگزار شد و گفتیم دو مسأله بود؛ این‌که هتل‌ها و اقامتگاه‌ها بیرون از جزیره باشد که این اتفاق افتاد و این‌که ظرفیت برد اکولوژیکی منطقه رعایت شود. در حالی که تا پیش از این حضور نامحدود گردشگران در آشوراده هر روز این جزیره را تهدید می‌کرد، در نظر گرفتن این محدودیت حضور گردشگران را کنترل خواهد کرد. علاوه بر این‌که محدودیت برای پرنده‌نگری، بیشتر از این در نظر گرفته شده است.
در حالی که تا پیش از این برخورد با مسأله آشوراده از سوی فعالان محیط زیست بشدت تند بود، حالا به نظر می‌رسد آنها با باخبرشدن از جزییات طرح نرم‌تر شده‌اند. به گفته دیدبان میانکاله در حال حاضر تمام نگرانی ما ضعیف‌بودن حضور بومی‌ها در طرح گردشگری است؛ چرا که اگر آنها احساس کنند این طرح نفعی برایشان نداشته، نه‌تنها دیگر محیط زیست را حفظ نخواهند کرد، بلکه دشمن محیط زیست خواهند شد.
منبع:شهروند
