سبد معیشتی مردم روز‌به‌روز در حال کوچک‌تر شدن است تا جایی که در هفته‌های اخیر نه تنها گوشت قرمز بلکه گوشت مرغ نیز به سختی از سوی مصرف‌کنندگان تهیه می‌شود.
«جهان‌صنعت»- یک دولت بزرگ با داشتن دو وزارتخانه بزرگ و با هزاران کارمند و ده‌ها سازمان و موسسه و شرکت وابسته به آنها که ماموریت و وظیفه‌شان ساماندهی بازار نهاده‌های دامی و تولید کالاهایی است که از این نهاده‌ها به دست می‌آید و نیز یک مجلس انقلابی که ادعا دارد می‌خواهد مشکلات معیشتی شهروندان را برطرف کند در حل معضل افزایش روزافزون قیمت گوشت مرغ گیر کرده‌اند. بازار این محصول که گفته می‌شود اکنون با پنج نرخ در بازار عرضه می‌شود صف دراز خریداران گوشت مرغ ارزان را نشان می‌دهد. اقتصاد ایران از جایی آسیب دیده و به همین دلیل نهادهای اداره‌کننده جامعه یک روز با شیرفروش‌ها درگیر است ، یک روز با ماست‌‌فروش‌ها و حالا با مرغ‌فروش‌ها. اقتصاددانان و فعالان اقتصادی و نیز کارشناسان می‌گویند آن بخش از کارافتاده اقتصاد ایران ذهنیت اداره‌کنندگان اقتصاد است که تصور می‌کنند می‌توانند به میلیون‌ها فعال کوچک و بزرگ هزاران کالا با دستور و فرمان دادن بازارها را کنترل کنند. مدیران سیاسی و اقتصادی در ایران نمی‌خواهند بپذیرند دوران دستور دادن به اقتصاد به ویژه حالا که دولت دلار هم ندارد سپری شده است. گزارش زیر درباره گرفتاری‌های این بخش از اقتصاد است.
مرغی که از سفره‌ها می‌رود
سبد معیشتی مردم روز‌به‌روز در حال کوچک‌تر شدن است تا جایی که در هفته‌های اخیر نه تنها گوشت قرمز بلکه گوشت مرغ نیز به سختی از سوی مصرف‌کنندگان تهیه می‌شود. در واقع زنجیره‌ای از دلایل اقتصاد و سیاسی داخلی و خارجی شرایط معیشتی مردم را به سمت و سویی سوق داده که بیشتر شهروندان در ماه‌های گذشته مرغ را جایگزین گوشت در سفره خود کرده‌اند اما حالا با اتفاقات جدیدی که در بازار نهاده‌های دامی و محصولات پروتئینی به وقوع پیوسته، شاهد تحولات عجیب و غریبی در سفره خانوار هستیم؛ تحولاتی که حتی مرغ را نیز به کالایی گران و نایاب برای مصرف‌کننده تبدیل کرده است. نکته تامل‌برانگیز اینکه با افزایش قیمت مرغ در ۲۰ روز اخیر مصرف آلایش مرغ از جمله سنگدل، دل، جیگر و پای مرغ دست کم به سه برابر افزایش یافته است. حال سوال مردم از مسوولان این است که افزایش قیمت مداوم انواع و اقسام کالاهای اساسی از جمله گوشت و مرغ، لبنیات، قارچ و… را به دنبال داشته، قرار است تا کجا ادامه پیدا کند و از این پس باید چه محصولاتی را جایگزین گوشت و مرغ کرد که از ضروری‌ترین خوراک روزانه مردم هستند.
افزایش قیمت هر کیلو مرغ تا ۴۰ هزار تومان از جمله موضوعاتی است که به وضوح عجز دولت در تنظیم بازار و کنترل قیمت‌ها را نشان می‌دهد اما با این حال بسیاری از مسوولان همچنان حاضر به پذیرش واقعیت‌های جامعه نیستند و هر روز با اظهارنظرهایی تکراری قصد دارند اوضاع بازار را با حرف کنترل کنند در حالی که به نظر می‌رسد دیگر نمی‌توان با چنین اقداماتی مردم را سرگرم کرد یا توجه آنها را از مشکلاتی که روزانه با آنها روبه‌رو هستند، منحرف کرد.
عدم پذیرش آشفتگی‌ها
آشفتگی بازار نهاده‌های دامی که یکی از دلایل اصلی نوسان قیمت مرغ در روزهای اخیر به‌شمار می‌آید، چالش تازه‌ای نیست به طوری که از سال گذشته فعالان بخش خصوصی و تولیدکنندگان نسبت به سیاست تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی و تعلل بانک مرکزی در تخصیص ارز به واردات نهاده‌ها هشدار داده بودند اما با این حال و در شرایطی که تمام پیش‌بینی‌های کارشناسان در رابطه با مسائل بازار محصولات پروتئینی درست از آب درآمده، باز هم دولت از سیاست‌های نسنجیده خود دست برنمی‌دارد. در واقع در شرایط فعلی بانک مرکزی توانایی تخصیص ارز برای واردات نهاده‌های دامی را ندارد اما همچنان دولت به تداوم سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی اصرار دارد و منجر به ایجاد رانت و به‌هم‌ریختگی بازار می‌شود؛ موضوعی که باعث شده واردات نهاده‌های دامی با ارز آزاد انجام شود و با شکل‌گیری بازار سیاه برای این اقلام، تهیه آنها از سوی تولیدکنندگان واقعی به امری دشوار و حتی غیرممکن تبدیل شود. در مقابل نیز چالش‌هایی همچون کاهش رغبت تولیدکنندگان به تولید و کاهش جوجه‌ریزی، افزایش قیمت محصولاتی مثل تخم‌مرغ، قارچ به دلیل نبود کود مرغ و… از جمله مباحثی است که ضربه به مصرف‌کنندگان را به دنبال داشته و حتی امنیت غذایی آنها را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است، به طوری که حتی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز نسبت به کمبود مرغ و تخم‌مرغ طی ماه‌های آینده هشدار داده است.
در این میان البته نباید انحصار موجود در حوزه تولید را نیز نادیده گرفت. به باور برخی از کارشناسان، از آنجایی که راه ورود شرکت‌های خارجی به کشور بسته شده و ایران چندان تمایلی به الحاق به اف‌ای‌تی‌اف ندارد، شرکت‌های بزرگ تولیدکننده خارجی امکان ورود به بازار ایران را ندارند. از این رو با انحصار موجود در این حوزه و همچنین بی‌تدبیری‌های مداوم برخی از مسوولان، همواره شاهد ایجاد نابسامانی‌هایی در بازار کالاهای اساسی هستیم. این در حالی است که مشخص نیست تا چه زمانی قرار است دولت داشته باشیم.
افزایش مصرف آلایش به ۳ برابر
به این ترتیب می‌توان گفت که افزایش شدید قیمت مرغ در روزهای اخیر، رعایت نشدن دائمی نرخ مصوب محصولات مشمول قیمت‌گذاری، نبود نظارت بر فرآیند توزیع نهاده‌های دامی و اقدام دیرهنگام نهادهای مسوول برای عرضه مرغ با نرخ دولتی در راستای تنظیم بازار همه از جمله عواملی است که دست به دست هم دادند تا مرغ را هم از سفره بخشی از جامعه حذف کنند. به همین دلیل در شرایط فعلی مردم به خرید سنگدل، دل، جیگر و پای مرغ روی آورده‌اند. در همین خصوص رییس اتحادیه فروشندگان مرغ و ماهی گفت: با افزایش قیمت مرغ در ۲۰ روز اخیر مصرف آلایش مرغ از جمله سنگدل، دل، جیگر و پای مرغ را دست‌کم به سه برابر افزایش یافته است.
مهدی یوسف‌خانی افزود: هرساله در فصل سرد مصرف برخی از آلایش‌های مرغ افزایش می‌یابد، اما در ۲۰ روز اخیر با افزایش جهشی قیمت مرغ مصرف آلایش‌ها رشد زیادی داشته است. وی ادامه داد: افزایش مصرف آلایش مرغ در روزهای اخیر به سه برابر نشان می‌دهد، خرید مرغ از توان درصد بالایی از مردم خارج شده است. یوسف خانی بیشترین مصرف آلایش را مربوط به سنگدان و بعد از آن دل، جیگر و در آخر پای مرغ دانست.
به گفته وی، قرار بر این است که از شنبه شرکت پشتیبانی علاوه بر میادین مرغ با قیمت مصوب را به اصناف نیز تحویل دهد. وی افزود: هر کیلوگرم مرغ با قیمت ۱۴ هزار تومان به اصناف تحویل داده می‌شود و اصناف با قیمت ۱۵ هزار تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسانند. به گفته یوسف خانی اتحادیه فروشندگان مرغ و ماهی نیز تصمیم گرفته است از شنبه از خرید مرغ بالاتر از نرخ مصوب خودداری کند. وی، گرفتن این تصمیم را در راستای وادار کردن مرغداران به تمکین از نرخ مصوب ستاد تنظیم بازار عنوان کرد.
بی‌توجهی به نرخ مصوب
بر اساس آخرین آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) قیمت گوشت مرغ با ۶/۵۰ درصد افزایش از ۱۳ هزار تومان در مهر سال قبل به حدود ۱۹ هزار و ۷۰۰ تومان در مهر امسال رسیده است. این در حالی است که در شرایط فعلی باید هر کیلو مرغ را به دو برابر قیمت نسبت به مهر ماه یعنی حول و حوش ۳۷ تا ۴۰ هزار تومان خریداری کرد؛ قیمتی که با نرخ مصوب تفاوت قابل توجهی دارد. البته پیش از این هم قیمت مصوب هر کیلو مرغ ۱۵ هزار تومان اعلام شده بود، اما تا ابتدای مهرماه قیمت مرغ گرم در خرده‌فروشی‌های سطح شهر تهران کیلویی ۱۸ تا ۱۹ هزار تومان بود و اواخر مهرماه قیمت این محصول در خرده‌فروشی‌های سطح شهر تهران به مرز ۲۶ هزار تومان رسید. در نهایت هم ستاد تنظیم بازار قیمت مرغ را ۲۰ هزار و ۴۰۰ تومان اعلام کرد که البته همان‌طور که اشاره شد این قیمت هم رعایت نمی‌شود. در این میان وضعیت مشابهی هم در بازار تخم‌مرغ حاکم است، به طوری که براساس مصوبه ستاد تنظیم بازار در مهرماه حداکثر قیمت تخم‌مرغ ۳۰ عددی بسته‌بندی شناسنامه‌دار ۳۱ هزار تومان تعیین شد، ولی سه روز پیش قیمت این محصول در سطح خرده‌فروشی‌ها به حدود ۳۶ هزار تومان رسید.
مقصر ماجرا
مرغداران و تولیدکنندگان علت این افزایش قیمت را کمبود نهاده‌های دام و طیور با قیمت‌های مصوب، افزایش قیمت نهاده‌ها در بازار آزاد و به طور کل افزایش هزینه‌های تولید عنوان می‌کنند و بارها نسبت به افزایش قیمت گوشت، مرغ و تخم‌مرغ هشدار داده‌اند.
اما همزمان اخباری منتشر می‌شود که نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد نهاده‌های دامی در مرغداری‌های استان تهران، برای توزیع در شبکه‌های رسمی تبدیل به مرغ نشده است، به طوری که طی ماه‌های مرداد و شهریور ۵۲ واحد تولیدکننده مرغ بر مبنای میزان نهاده‌های دامی دریافتی باید ۲۳۱۷ تن مرغ تحویل شبکه توزیع کشور می‌دادند، اما این امر محقق نشده است. بنابراین می‌توان گفت زنجیره‌ای از بی‌تدبیری باعث شده در عین مصرف منابع کشور برای تخصیص ارز دولتی به نهاده‌های دامی، هم گروهی از تولیدکنندگان و هم تمامی مصرف‌کنندگان دچار مشکل و ضرر و زیان شوند.
نوشدارو بعد از مرگ سهراب
بر این اساس با وجود تمام هشدارها و مشاهده افزایش هرروزه قیمت‌ها وقتی مسوولان به فکر عرضه مرغ تنظیم بازاری افتادند که کار از کار گذشته بود. به تازگی وزارت جهادکشاورزی از توزیع روزانه ۳۰۰ تن مرغ گرم با قیمت ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان و ۲۰۰ تن مرغ منجمد با قیمت ۱۵ هزار تومان در تهران خبر داد. پیش‌تر هم سازمان صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده بود که براساس مصوبات کارگروه تنظیم بازار توزیع استانی ٢۸۰۰ تن گوشت مرغ منجمد جهت مصارف خانوار در سراسر کشور شروع می‌شود. در همین خصوص دبیر ستاد تنظیم بازار گفت: بر اساس بررسی‌ها در ستاد تنظیم بازار، کمتر از یک هفته دیگر، مرغ به قیمت قبل بازمی‌گردد.
عباس قبادی درباره علت نابسامانی قیمت مرغ افزود: گزارشی که همکاران وزارت جهاد کشاورزی در ستاد تنظیم بازار دادند این بود که در مقطع مهر ماه جوجه‌ریزی به اندازه کافی انجام نشده که دلایل خاص خود را دارد که باید از وزارت جهاد آن را جویا شوید. وی با بیان اینکه بر اساس برنامه وزارت جهاد کشاورزی در آن مقطع باید ۱۱۵ تا ۱۲۰ میلیون قطعه جوجه‌ریزی می‌شد گفت: این عدد به حدود ۹۰ میلیون قطعه رسید. دبیر ستاد تنظیم بازار افزود: نتیجه این شکافی که به وجود آمد و جوجه‌ریزی انجام نشد، وضع فعلی بازار است. وی افزود: فضای عمومی و روانی‌ای که در بازار وجود دارد، به این نابسامانی قیمت دامن می‌زند.
دبیر ستاد تنظیم بازار گفت: همکاران وزارت جهاد کشاورزی باید درباره برنامه این وزارتخانه درباره تولید گوشت مرغ در ماه‌های آینده توضیح دهند.
وی درباره اینکه چرا این مشکل همه‌ساله برای کالاهای مختلف اتفاق می‌افتد و کالایی کمیاب می‌شود افزود: همه این برنامه‌ها به روز، هفته و سال به ستاد تنظیم بازار داده می‌شود، اما مسوولان وزارت جهاد کشاورزی نیز درد دل‌های خود را دارند.
دبیر ستاد تنظیم بازار گفت: بر اساس برنامه‌ای که به وزارت جهاد کشاورزی داده شد قرار بود ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلیون قطعه جوجه‌ریزی شود اما به علت اینکه واردات نهاده‌های دامی براساس برنامه و به علت مشکل تحریم‌ها، به کشور صورت نگرفت و در مقطعی که جوجه‌ریزی شد واردات این نهاده‌ها، به موقع به کشور انجام نشد و مرغداران اطمینان نکردند که آن میزان جوجه‌ریزی را انجام دهند. وی افزود: جوجه یک موجود زنده است و نیاز به غذا دارد و نمی‌تواند معطل نهاده‌ها بماند و باید به روز برای آن برنامه‌ریزی شود.
کسری تولید
دبیر ستاد تنظیم بازار گفت: به علت مشکلات تحریم‌ها، در آن مقطع به اندازه کافی ذرت و کنجاله وارد کشور نشد و میزان جوجه‌ریزی کاهش داشت که نتیجه آن، این می‌شود که بعد از ۴۵ روز، ما با کسری تولید مواجه شدیم.
وی افزود: برنامه بعد از مهر ماه و قولی که وزارت جهاد به ستاد تنظیم بازار داده، این است که میزان جوجه‌ریزی را افزایش داده و امیدواریم این مشکل و وقفه‌ای که در تولید داشتیم، برطرف شود. مدیر کل شرکت پشتیبانی امور دام استان تهران نیز از توزیع ۶۵۰ تن مرغ گرم در روز شنبه (۸ آذر) خبر داد و گفت: قرار است از امروز مرغ گرم علاوه بر میادین میوه و تره‌بار، در فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز توزیع شود.
رضا سالمی اضافه کرد: تاکنون مرغ گرم فقط در میادین میوه و تره‌بار توزیع می‌شد اما از امروز علاوه بر میادین میوه و تره‌بار، فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز وارد چرخه توزیع مرغ می‌شوند و در فاز بعدی نیز فروشگاه‌های منتخب اضافه خواهند شد.
وی در پاسخ به این سوال که چرا با وجود هشدارهای داده شده مبنی بر کاهش جوجه‌ریزی و احتمال کاهش عرضه مرغ به بازار و افزایش قیمت آن، شرکت پشتیبانی امور دام زودتر اقدام به توزیع مرغ گرم در بازار نکرد گفت: این شرکت براساس وظیفه‌ای که دارد باید مرغ ذخیره و در مواقع لازم اقدام به توزیع در بازار کند که این اقدام انجام شد.
به گفته وی، شرکت پشتیبانی امور دام از ابتدای هفته به دلیل کاهش عرضه مرغ، توزیع را آغاز کرد و با وجود اینکه مصرف مرغ میادین روزانه ۶۰ تا ۷۰ تن بود، توزیع ١٠ برابری را آغاز کردیم.
سالمی با اشاره به اینکه باید به ریشه این گرانی‌ها توجه کرد، گفت: بهمن ماه سال گذشته در تامین ارز نهاده‌های دامی وقفه‌ای ایجاد شد و تا اردیبهشت امسال به دلیل کاهش تخصیص ارز نهاده‌های دامی، واردات کمتری صورت گرفت. در حقیقت بانک مرکزی به دلیل محدودیت‌های منابع ارزی و تحریم‌ها ارز کمتری تخصیص داد و بعد از آن نیز دیگر جوجه‌ریزی برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی نداشت زیرا مطمئن نبودند که نهاده به موقع در اختیارشان قرار گیرد و به همین دلیل جوجه‌ریزی کاهش یافت. با کاهش جوجه‌ریزی جوجه یک‌روزه روی دست تولیدکننده ماند و آنها مجبور شدند جوجه‌های ۲۷۰۰ تومانی خود را با قیمت‌های بسیار کمتر بفروشند بنابراین از شهریور ماه بخشی از تخم‌مرغ‌های نطفه‌دار را داخل دستگاه هچر و ستر نبردند تا جوجه‌ای تولید نشود.
کاهش جدی مصرف گوشت و مرغ
سالمی همچنین با تاکید بر اینکه مرغ گرم به اندازه کافی وجود دارد و مردم هیجانی خرید نکنند، گفت: مصرف‌کنندگان خریدشان را در این دو هفته مدیریت و به اندازه نیاز مرغ خریداری کنند. امروز نیز ۶۵۰ تن مرغ گرم توزیع می‌شود که ۳۵۰ تن در میادین میوه و تره‌بار و ۳۰۰ تن در فروشگاه‌های زنجیره‌ای خواهد بود.
این اظهارنظرها در حالی است که بر اساس نتایج نظرسنجی اخیر موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در حوزه بیمه بیکاری، مصرف گوشت قرمز حدود ۷۲ درصد خانواده‌های افراد بیکارشده، به صورت جدی کاهش پیدا کرده و حدود ۱۵ درصد از خانواده‌های بیکارشدگان، حتی پیش از دوره بیکاری نیز توان خرید گوشت قرمز به صورت ماهانه را نداشته‌اند.
حدود ۷۶ درصد از خانواده‌ها دچار کاهشی محسوس در مصرف مرغ، حدود ۷۱ درصد از خانواده‌ها کاهش در مصرف برنج، ۶۱ درصد خانواده‌ها دچار کاهش مصرف در لبنیات و حدود ۴۲ درصد خانواده‌های بیکارشدگان، کاهش در مصرف تخم‌مرغ را در این دوره شیوع ویروس کرونا تجربه کرده‌اند. حدود ۷۰ درصد از خانواده‌ها، کاهش در مصرف ماهانه میوه را نیز گزارش داده‌اند. البته این آمار فقط مربوط به افرادی است که مشمول بیمه بیکاری هستند و گروه زیادی از اقشار ضعیف مانند کارگران فصلی، دستفروشان و… را در نظر نگرفته است.
افزایش ریسک جوجه‌ریزی
بر اساس آنچه گفته شد، افزایش چشمگیر قیمت نهاده‌ها در چند ماه گذشته و کمیاب شدن آنها حتی با قیمت‌های چندبرابری در برخی مقاطع زمانی سبب افزایش ریسک جوجه‌ریزی و کاهش شدید حاشیه سود مرغداران شده و حتی در بسیاری از موارد به ضرر آنها منجر شده است. این موضوع می‌تواند در ماه‌های آینده کاهش شدید جوجه‌ریزی را سبب شود و کشور را دچار کمبود گوشت مرغ و تخم‌مرغ کند. به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، هرچند صنعت طیور، اهمیت راهبردی در امنیت غذایی کشور دارد ولی تامین نهاده‌های تولیدی آن وضعیت مناسبی ندارد به نحوی که اگر اقدام‌های مقتضی انجام نشود کشور با چالش‌های جدی در بخش تامین گوشت مرغ و تخم‌مرغ که از اصلی‌ترین منابع غذایی عموم مردم هستند، مواجه می‌شود.
بررسی‌ها در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد به منظور اصلاح روند تامین و توزیع نهاده‌ها در کوتاه‌مدت لازم است ضمن تنوع‌بخشی به سبد خوراک دام، رانت‌های موجود و عوامل عدم شفافیت در این زنجیره حذف شود. اصلاح روند فعلی جمع‌آوری و گزارش‌دهی آمار و ارتقای کیفی و به‌روز‌رسانی سامانه‌ها و مرتبط کردن کامل آنها، از واردات نهاده تا قرار گرفتن آن در اختیار مرغدار و نیز در نهایت عرضه محصول نهایی توسط مرغدار به بازار مصرف باید مد‌نظر قرار گیرد. با توجه به مسائل زنجیره توزیع و نارضایتی‌های فراوان و ضرورت تصمیم‌گیری و بهبود فوری امر، پیشنهاد می‌شود کمیته تخصصی، مستقل از معاونت امور دام و طیور، با هدف نظارت میدانی و مستمر بر اجزای مختلف زنجیره تشکیل شود تا ثبات نسبی در این حوزه حیاتی شکل گیرد. این کمیته باید از همه اختیارات لازم در زمینه نظارت ازجمله دسترسی به همه اسناد در همه زمان‌ها و مکان‌ها و امکان بازرسی در طول زنجیره برخوردار باشد.
