موضوع بهرهوری از منابع موجود ازجمله مسائل مهمی است که مورد توجه فعالان اقتصادی در هر کشوری قرار می‌گیرد. اما در مسیر بهبود شرایط بهرهوری همواره مشکلاتی بوده که این روند را با چالش روبه‌رو کرده است.
سرویس سردبیری اقتصاد شال ، در کنار موضوعات و مفاهیم اقتصادی امروز روزنامه ابتکار به معرفی مفهومی پرداخت که بیش از هر زمان دیگری نبود آن فضای تولید و اقتصادی ایران را ملتهب کرده است با هم به این گزارش نگاهی می اندازیم ؛هدف بهرهوری، عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، سرمایه، مواد خام تولیدی، زمان و… به شیوه‌ای که باعث افزایش اشتغال، بهبود شرایط زندگی افراد جامعه و واقعی شدن دستمزد کارگران باشد. اما با وجود منابعی که در کشور داریم همواره در میزان بهرهوری با ضعف‌هایی مواجه بوده‌ایم و بر همین اساس اقتصاد کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر کمتر توسعه پیدا کرده است.
هوشیار فقیهی، رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه بهرهوری ایران در‌این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: ایران در عدم استفاده بهینه از منابع در مقایسه با کشورهای دیگر سرآمد است. ما دارای منابع تخصصی هستیم که می‌تواند تولید ثروت و ارزش کند.
ازجمله این منابع می‌توانیم به منابع زیرزمینی، فیزیکی، آب‌وهوا و… اشاره کنیم. منابعی که درواقع هم تولید ارزش می‌کند و هم رفاه اجتماعی را برای آحاد جامعه به‌وجود می‌آورد، اما به دلیل عدم استفاده بهینه از این منابع متاسفانه به آن هدفی که باید، نرسیده‌ایم.
وی می‌افزاید: البته نمی‌توان منکر این شد که از گذشته تا‌کنون رشد اقتصادی نداشته‌ایم. به عنوان مثال شاید حدود 100 سال پیش حتی یک دانشجو هم نبود اما در حال حاضر 4 میلیون و چهارصد هزار دانشجوی فعال در کشور داریم.
در نتیجه این شرایط در کشور فراهم شده است که از پتانسیل‌های موجود استفاده شود اما وقتی خود را با کشورهای همسایه مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که ما نتوانسته‌ایم به‌خوبی از منابع در دسترس استفاده کنیم. به‌عنوان مثال در سال 1980 درآمد سرانه‌مان ما 2850 دلار بوده، این در حالی است که کشوری مثل کره‌جنوبی در همین سال 2250 دلار درآمد سرانه داشته است. درآمد سرانه ما در سال 2005 به 7 هزار دلار رسید و آنها به 24 هزار دلار رسیدند. در حال حاضر هم ما با کاهش ارزش پول ملی قطعا پایین‌تر آمدیم اما آنها به بالای 30 هزار دلار در سال رسیده‌‌اند.
یک عاملی که در این جریان بسیار مهم و محوری بوده است، عدم استفاده بهینه از منابع و سوء‌مدیریت و نتوانستن حرکت به سمت تولید ارزش در کشور بوده که مسائل بهرهوری را تحت تاثیر قرار داده است. درست است که ما به‌صورت روزمره زندگی خود را طی می‌کنیم و اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد ولی به دلیل کاهش بهرهوری و کاهش ارزش افزوده‌ای که باید از منابع به دست آوریم، روند رشدمان نسبت به سایر کشورها پایین‌تر خواهد بود و در نتیجه از لحاظ اقتصادی دچار ضعف‌های بزرگی در جامعه خواهیم شد.
البته به‌نظر می‌رسد که ما اگر به سمتی برویم که از منابع‌مان به صورت بهینه استفاده کنیم، قطعا توان این را خواهیم داشت که رفاه بیشتری را برای جامعه به‌وجود آوریم و این تلاطم‌های اقتصادی که به صورت دوره‌ای کشور را دچار خود می‌کند و نیز کاهش ارزش پول ملی و رکود اقتصادی و فشار تورمی را به دنبال خواهد داشت، از بین ببریم.
اگر در گذشته به مفاهیم بهرهوری در توسعه کشور می‌پرداختیم، بسیاری از مشکلاتی که اکنون با آنها دست‌به‌گریبان هستیم وجود نداشت.
فقیهی استفاده بهینه از منابع کشور را بسیار کار ساده‌ای می‌داند و می‌گوید: استفاده بهینه از منابع کشور بسیار کار ساده‌ای است. حتی این اطمینان را دارم که اگر از چند حوزه استفاده بهینه شود می‌تواند ارتقا بهرهوری کشور را به دنبال داشته باشد و منجر به رفاه در جامعه شود. البته باید به زیرساخت‌های مورد نیاز توجه داشته باشیم. ما برای اینکه بتوانیم هر سیستمی را ارتقا دهیم باید زیرساخت‌هایی را مهیا کنیم.
عملا زیرساخت‌های بهرهوری در کشور یکی از عوامل محوری و اساسی در فضای رقابتی است. اولین مسئله‌ای که می‌تواند فضایی را به وجود آورد که رقابت‌پذیر باشد این است که درواقع تمامی ابزارهای رقابت‌پذیری را برای بنگاه‌های اقتصادی فراهم کنیم.
وی از کاهش فساد و تاثیر محوری آن در توسعه بهرهوری می‌گوید: عامل دیگری که بسیار اساسی است و جزو مباحث محوری به‌شمار می‌رود، کاهش فساد در استفاده از منابع است. در کشورهایی که فساد بالا باشد، نمی‌توانند بهرهوری خود را توسعه دهند.
وی می‌افزاید: شرایط پایدار اقتصادی زیر‌مجموعه فضای رقابتی کشورها است، هرقدر این فضا به سمت رقابتی‌تر شدن پیش برود ثبات اقتصادی بیشتری را به دنبال خواهد داشت که متاسفانه به دلیل انحصاری که در کشور ما وجود دارد، فضای رقابتی به آن شکلی که باید باشد وجود ندارد.
یک بحث دیگری که وجود دارد مالکیت معنوی است و ما در شاخص‌های رقابت‌پذیری و شاخص‌های فضای کسب‌وکار کشور مشکلاتی داریم که این فضا را مختل می‌کند و باید چاره‌ای اندیشید. یکی دیگر از مباحثی که دارای اهمیت است وجود یک قوه قضائیه مستقل است که معطوف به بی‌طرفی چه در نهادهای حاکمیتی و چه در نهادهای بخش خصوصی باشد و بتوانند در کمال بی‌طرفی قضاوت‌های اقتصادی را انجام دهند.
فقیهی از تاثیر ارتباطات تجاری بین‌المللی بر روند اقتصادی کشور می‌گوید: یک مسئله اثرگذار در توسعه، ارتباطات تجاری بین‌الملل است.
ما می‌دانیم که در بهترین نقاط دنیا و در گران‌ترین شهرها سفارتخانه‌های ما وجود دارد. اما در حوزه اقتصاد، این سفارتخانه‌ها تا چه میزان تاثیرگذار بوده است؟ در این بخش متاسفانه دیپلماسی نتوانسته فضایی را ایجاد کند که بتوانیم از فعالیت اقتصادی و ارتقای بهرهوری بهره‌مند شویم.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه بهرهوری ایران، جامعه را نیازمند تغییر در نگاه فرهنگ کار می‌داند و می‌گوید: محوری‌ترین موضوع وجود فرهنگ کار و تلاش در کشور است.
ما طی سالیان سال بیشتر از اینکه به دنبال ایجاد فرهنگ کار و تلاش در کشور باشیم، به دنبال محوری کردن بحث سرمایه در کشور بودیم و افراد و نیروهای‌مان را براساس منابع مالی‌مان مورد سنجش قرار داده‌ایم، درصورتی که باید افراد را بر اساس تلاش و مهارت آنها مورد توجه قرار دهیم.
اگر این فرهنگ و زیرساخت وجود نداشته باشد طبیعی است که همه افراد به سمت این می‌روند که از رانت‌های بودجه‌ای استفاده کنند. ما به دلیل ضعف در بهرهوری در بنگاه‌‌های‌مان نمی‌توانیم کالای رقابت‌پذیر تولید کنیم و اگر نتوانیم این کار را انجام دهیم تمام محدودیت‌های‌مان به این سمت می‌رود که هیچ موقع هیچ کالای خارجی وارد کشور نشود. به عنوان مثال می‌توانیم به خودروسازی اشاره کنیم.
به دلیل اینکه نتوانستیم در حوزه تکنولوژی و نیروی انسانی و قیمت تمام‌شده به دیگر کشورها برسیم، نهایتا اجازه ورود محصولات خارجی را هم به درون مرزها نمی‌دهیم و در این شرایط فضای رقابتی ایجاد نمی‌شود. اگر این زیرساخت‌ها را تقویت نکنیم قطعا نمی‌توانیم فضای مناسبی را برای بهبود بهرهوری ایجاد کنیم.
رضا پورخردمند، مدیرعامل و عضو هیئت مدیره انجمن توسعه بهرهوری ایران نیز به توضیح توسعه اقتصادی می‌پردازد: توسعه اقتصادی به ما می‌گوید که ما چه میزان رفاه اجتماعی را برای افراد جامعه فراهم می‌کنیم. باید بگوییم که درآمد سرانه معمولا وابسته به تحولات، تصمیم‌گیری‌های سیاسی در سطح بین‌الملل، وابسته به مسائل و تنش‌های سیاسی در منطقه و… است. ما به‌گونه‌ای عمل می‌کنیم که به نظر می‌رسد سرمایه‌های خود را به فروش می‌رسانیم.
توسعه اقتصادی یعنی ما به چه اندازه می‌توانیم تعداد افرادی که از رفاه اجتماعی برخوردار می‌شوند را به نسبت گذشته بیشتر کنیم.
بخشی از رفاه اجتماعی توسط سرمایه‌گذاری و تزریق سرمایه تامین می‌شود. به عنوان مثال اگر ما تخت بیمارستانی را به عنوان شاخص توسعه بدانیم و بگوییم که می‌خواهیم تخت بیمارستان‌های‌مان را نسبت به کشورهای خاورمیانه بیشتر کنیم به‌طوری که تخت بیشتری در دسترس افراد قرار بگیرد، راه‌های متفاوتی پیش روی ما قرار خواهد گرفت.
اولین راهی که به نظر می‌رسد این است که تخت بیشتری را ایجاد کنیم و برای این کار باید میزان سرمایه‌گذاری و زمان خود را افزایش دهیم تا به نتیجه برسیم. اما از طرفی دیگر با یک مطالعه ساده می‌توانیم به این موضوع پی ببریم که نفوذ توزیع تخت بیمارستانی در کشور منطقی نیست و می‌توانیم از تخت‌های موجود استفاده بهینه ببریم.
ما در حال حاضر بیمارستان‌هایی داریم که تخت آنها خالی می‌ماند و حتی نمی‌توانند امورات خود را بگذارند و امکاناتش قابل استفاده نیست. یا به عنوان مثال برخی از مدارس چند شیفت دارد و از طرفی دیگر مدرسه‌ای کلاسش را با 9 نفر اداره می‌کند و این اعمال نقصانی را به ما نشان می‌دهد و گویای عدم بهرهوری ما است.
پورخردمند بهرهوری را تحلیل می‌کند و می‌گوید: از تعاریف کاربردی بهرهوری می‌توان به کار درست به روش درست اشاره دارد. کار درست بیانگر این مسئله است که کار انجام شده چقدر در راستای هدف سازمان و شغلی ما است و روش درست هم یعنی کاری که ما انجام می‌دهیم آیا با هزینه و زمان منطقی انجام می‌شود یا خیر؟
اگر ما همین تعریف را ملاک قرار دهیم می‌بینیم که بسیاری از تصمیماتی که در چند دهه اخیر کشور اخذ شده است، تصمیماتی بوده که نه درست بوده و نه به روش صحیح پیش رفته است.
وی می‌افزاید: آماری که سازمان برنامه در زمینه طرح‌های عمرانی کشور می‌دهند، نشان می‌دهد که نزدیک به 82 هزار طرح عمرانی نیمه تمام در کشور وجود دارد که برای این طرح‌ها میلیون‌ها دلار هزینه شده است و باید بررسی شود که چرا ما منابع کشور را صرف طرح‌هایی کرده‌ایم که امروز بر روی دستمان مانده است و هیچ توجیه اقتصادی ندارد.
نقش بهرهوری در اینجا درواقع یک بال توسعه است و وقتی ما می‌خواهیم توسعه در کشور ایجاد کنیم همه را نمی‌توانیم از طریق سرمایه، ایجاد واحد جدید، ساخت‌وساز جدید و… تامین کنیم چون منابع ما محدود است. بنابراین بخشی از این توسعه باید از محلی باشد که کمک‌کننده به سرمایه است.
یعنی بهتر کار کردن، استفاده کردن از شیوه‌های معقول‌تر، استفاده از تکنیک‌های به‌روزتر و به کارگیری علم و مثال‌هایی از این قبیل!
اینکه یک واحد صنعتی ایجاد شده و با ظرفیت 25 درصد فعالیت می‌کند دیگر فکر کردن به اینکه یک واحد صنعتی جدیدی ایجاد کنیم یک فکر غلط به حساب می‌آید و باید راه‌هایی را بررسی کنیم که چگونه می‌شود ظرفیت کارخانه‌های موجود را بالا ببریم. در نهایت باید بگویم که بهرهوری درواقع از طریق بهتر عمل کردن نقش تامین بخشی از توسعه را برعهده دارد.
