نگاهی به تجارت ایران در شش ماهه نخست سال جاری نشان می‌دهد که نه تنها هند از فهرست پنج مقصد عمده صادراتی کشور خارج شده بلکه رابطه تجاری ایران با برخی از کشورهای همسایه از جمله قطر در سراشیبی قرار دارد.
اگرچه به گفته برخی کارشناسان، صادرکنندگان ایرانی توانسته‌اند با استفاده از شرایط ارزی قدرت رقابت‌پذیری کالاهای خود در بازارهای منطقه را افزایش دهند و حتی در برخی موارد جای پای خود را در بازارهای صادراتی محکم کنند اما واقعیت این است که به دنبال بی‌توجهی دولت به بخش خصوصی، فرصت‌های صادراتی ایران همچنان مغفول می‌ماند آن هم در شرایطی که به طور حتم توسعه صادرات می‌تواند اقتصاد ایران را از بحران تحریم‌ها نجات دهد و آینده خوبی را برای تجارت کشور ترسیم کند.
در واقع طی سال‌های اخیر شاهد این هستیم که اگرچه هیات‌های تجاری زیادی در راستای افزایش مبادلات تجاری به کشورهای مختلف روانه می‌شوند اما در نهایت دستاورد مشخصی از این سفرها دیده نمی‌شود. حتی به گفته برخی از صاحب‌نظران اقتصادی، دولت همه تصمیمات را پشت درهای بسته اتخاذ می‌کند و اجازه نمی‌دهد بخش خصوصی از جزئیات مذاکرات باخبر شود. این در حالی است که اگر به بخش خصوصی در این خصوص بها داده شود، به طور حتم می‌توان از فرصت‌های اینچنینی در جهت بهبود شرایط اقتصادی ایران به خوبی کمک گرفت. با این حال شاهد این هستیم که دولت دوازدهم نیز با وجود اینکه در اظهارنظرهای متعدد خود را مدافع بخش خصوصی می‌داند اما در عمل توجه ویژه‌ای به این بخش ندارد. به همین دلیل است که بسیاری از فرصت‌های صادراتی ایران به راحتی از دست می‌رود. در این خصوص برخی کارشناسان بر این باور هستند که دولت خود را رقیب بخش خصوصی می‌داند. به همین دلیل علاقه‌ای ندارد که در مباحث اقتصادی این بخش را بازی دهد.
در همین رابطه رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر با اعلام اینکه رابطه تجاری با قطر کاهشی است، گفت: آمار تجارت شش ماهه اول سال هنوز به صورت رسمی اعلام نشده اما رایزنی‌ها نشان می‌دهد حجم تجارت با قطر در این بازه زمانی از ۱۱۰ میلیون دلار فراتر نمی‌رود که نسبت به مدت مشابه سال قبل، روند کاهشی دارد.
عدنان موسی‌پور همچنین در مورد سفر وزیر امور خارجه کشور که برای شرکت در کمیته خاورمیانه کنفرانس امنیتی مونیخ عازم دوحه قطر شد، گفت: از این سفر اطلاعی نداشتیم در حالی که بهتر است وزیر امور خارجه کشور اتاق بازرگانی را در جریان این سفرها قرار دهد تا بتوانیم مباحث اقتصادی را از منظر بخش خصوصی به وی منتقل کنیم.
وی با بیان اینکه ظریف در این مدت سفرهای زیادی به قطر داشته است، افزود: از محتوا و اخبار این جلسات بی‌اطلاعیم اما انعکاس آنها در مسائل اقتصادی دیده نشد.
وی خاطرنشان کرد: انتظار داریم یکی از اولویت‌های این سفرها حل مسائل اقتصادی باشد، چراکه حیف است مراودات تجاری با کشور دوست و همسایه قطر باوجود ظرفیت‌های موجود در دو کشور و تمایل دو طرف برای کار کردن با یکدیگر، در سطح پایین نگه داشته شود. به گفته رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و قطر، روابط مالی دو کشور کاملا متاثر از تحریم‌هاست و هیچ‌گونه رابطه بانکی بین قطر و ایران وجود ندارد.
مشکل تامین سرمایه
علاوه بر آنچه گفته شد، در حال حاضر ضرورت دارد برای توسعه صادرات مسائل و دغدغه‌های داخلی اقتصاد نیز برطرف شود چرا که به گفته تجار، بخشنامه‌های خلق‌الساعه بلای جان صنعت و تجارت شده است. در این میان لازم است دولت علاوه بر در نظر گرفتن مبالغ مشخص برای مشوق‌های صادراتی، تسهیلاتی را برای افزایش سرمایه در گردش واحد‌های تولیدی، به آنها اختصاص دهد چرا که در شرایط فعلی با توجه به سود بالای تسهیلات در ایران و همچنین عدم پرداخت مشوق‌های صادراتی، عملا امکان تولید کالاهای صادرات‌محور و با کیفیت و قیمت مناسب وجود ندارد؛ موضوعی که از این پس صادرات را به طور جدی تحت تاثیر قرار خواهد داد. در همین خصوص عضو سابق اتاق بازرگانی ایران گفت: وقتی قیمت ارز بالا می‌رود، صادرکنندگان می‌توانند در بازارهای خارجی رقابت کنند، اما برای حضور در داخل کشور باید تامین سرمایه و رسیدن مواد اولیه مورد نیاز کارگاه‌های تولیدی سرعت بگیرد که این مساله در ایران با دشواری‌هایی همراه است.
جمشید عدالت‌شهری اظهار کرد: کالاهای ایرانی در شرایط امروز در کنار رقابت‌پذیری قیمتی باید بتوانند از نظر کیفی نیز با نمونه‌های خارجی خود رقابت کنند. با وجود آنکه در سال‌های گذشته بهبودی نسبی در کیفیت کالاها ایجاد شده اما هنوز راهی طولانی در این مسیر باقی‌مانده است.
خروج هند از فهرست ۵ مقصد عمده صادراتی
با اینکه محدودیت‌های تجاری باعث شده شرایط صادرات به نسبت سال‌های گذشته دشوار شود اما با این حال برخی از کارشناسان معتقدند افزایش نرخ ارز توانسته قدرت رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای منطقه را افزایش دهد اگرچه نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که صادرات طی ماه‌های اخیر به لحاظ ارزشی با افت مواجه شده است. در این خصوص صادرکنندگان معتقدند دلیل کاهش ارزشی اصلاح در قیمت‌های پایه صادراتی، گمرک بوده است. اما به طور حتم اگر خودتحریمی‌های داخلی برداشته شود و دولت به نظرات کارشناسی بخش خصوصی توجه کند، شرایط تجارت خارجی با بهبود قابل توجهی روبه‌رو خواهد شد. این در حالی است که نگاهی به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نیز نشان می‌دهد صادرکنندگان با وجود تحریم‌های داخلی و خارجی در برخی موارد خوب عمل کرده‌اند و بخش زیادی از ارز حاصل از صادرات خود را نیز به کشور بازگردانده‌اند.
براساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، در نیمه نخست سال ارزش صادرات کالایی ایران به چین با افزایش ۱۰ درصدی همراه بوده و ارزش واردات کالایی آن از چین افت ۳ درصدی را تجربه کرده است.
براساس آمارهای گمرک ایران، طی ۶ ماه نخست سال ۱۳۹۸ حدود ۲۱ میلیارد دلار صادرات کالایی بودن نفت خام و ۲/۲۱ میلیارد دلار واردات کالا در کشور انجام شده است. به لحاظ ارزشی، واردات و صادرات کالایی کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب با کاهش به ترتیب شش درصدی و ۱۱ درصدی همراه بوده‌اند. این در حالی است که به لحاظ وزنی هرکدام به ترتیب رشد ۴۱/۰ درصد و ۵/۲۲ درصد را تجربه کرده‌اند. مقایسه مقاصد صادراتی ایران طی نیمه نخست سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که هند از فهرست ۵ مقصد عمده صادراتی کشور خارج شده و جایگاه ترکیه بهبود یافته است.
طی نیمه نخست سال ۱۳۹۸ حدود ۲۱ میلیارد دلار (به وزن ۷۰ میلیون تن) صادرات کالا بدون احتساب نفت خام و حدود ۲/۲۱ میلیارد دلار (به وزن ۶/۱۶ میلیون تن) واردات کالا صورت گرفته است. ارزش صادرات و واردات کشور طی این مدت در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، به ترتیب با افت ارزشی ۱۱ درصد و ۶ درصد همراه بوده است. این در حالی است که به لحاظ وزنی، صادرات کشور رشد ۲۳ درصدی و واردات کشور رشد ۴/۰ درصدی را تجربه کرده است.
کسری ۲۷۳ هزار دلاری
تراز تجاری کالایی بدون نفت خام کشور نیز طی این مدت با کسری ۲۷۳ هزار دلاری همراه بوده که نسبت به مدت مشابه پنج سال گذشته یک هزار و ۲۳۳ دلار کاهش یافته است. متوسط قیمت اقلام صادراتی کشور طی شش ماه نخست سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۲۹۹ دلار بر هر تن بوده که نسبت به نیمه نخست سال ۱۳۹۷، افت نسبتا قابل توجه ۲۷ درصدی را تجربه کرده که احتمال می‌رود بخشی از این افت ناشی از بیش برآورد قیمت‌های پایه صادراتی در نیمه نخست سال ۱۳۹۷ و بخشی از آن به علت کاهش قیمت‌های جهانی باشد. در هر حال میانگین قیمت صادرات در این بازه، کمترین رقم طی ۱۰ سال گذشته است. متوسط قیمت اقلام وارداتی کشور طی این مدت نیز یک هزار و ۲۸۱ دلار بر هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت حدود ۶ درصدی داشته است.
همچنین در شهریور ماه ۱۳۹۸ ارزش واردات کشور معادل ۵/۳ میلیارد دلار و ارزش صادرات نیز ۱/۳ میلیارد دلار رقم خورده است. در مقایسه با ماه قبل (مرداد) صادرات افت ارزشی ۵/۱ درصدی و واردات رشد ارزشی ۵/۱ درصدی را تجربه کرده است. نسبت به شهریور ماه سال گذشته نیز صادرات با افت ارزشی ۱۷ درصدی و واردات با رشد ارزشی ۵/۵ درصدی همراه بوده است. طی ۶ ماه نخست سال ۱۳۹۸، بیشترین ارزش واردات و صادرات کشور به اردیبهشت ماه و کمترین آنها نیز به فروردین ماه اختصاص داشته است.
در شهریور ماه ۱۳۹۸، صادرات کشور به لحاظ وزنی ۳/۹ میلیون تن و واردات کشور نیز ۴/۲ میلیون تن بوده است. در مقایسه با ماه گذشته (مرداد) صادرات کشور افت وزنی ۱۵ درصدی و واردات رشد وزنی ۶ درصدی را تجربه کرده است. نسبت به ماه مشابه سال گذشته نیز صادرات کشور با افت وزنی ۱۰ درصدی و واردات کشور با رشد وزنی شش درصدی همراه بوده است. طی شش ماه نخست سال ۱۳۹۸، بیشترین مقدار واردات و صادرات کشور به لحاظ وزنی به اردیبهشت ماه اختصاص داشته است.
چین بزرگترین مبدا وارداتی کشور
همچنین براساس این گزارش، در نیمه نخست سال ۱۳۹۷، چین بزرگترین مقصد صادراتی با سهم ۲۰ درصد از کل صادرات کالایی غیرنفتی کشور بوده است. در نیمه نخست سال ۱۳۹۸ همچنان چین مقصد عمده صادراتی کشور بوده و سهم آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش پنج واحد درصدی داشته است. مقایسه مقاصد صادراتی ایران طی نیمه نخست سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که هند از فهرست پنج مقصد عمده صادراتی کشور خارج شده و جایگاه ترکیه بهبود یافته است.
بر این اساس چین همچنان بزرگترین مبدا وارداتی کشور بوده است. در مقایسه با نیمه نخست سال قبل، کره‌جنوبی از فهرست مبادی عمده وارداتی کشور خارج شده و جایگاه ترکیه بهبود یافته است.
با توجه به اینکه گمرک ایران از اردیبهشت ۱۳۹۸ تاکنون جزئیات آمارهای صادرات و واردات را منتشر نکرده، در ادامه صرفا به بررسی ارزش صادرات و واردات ایران و سه کشور چین، ترکیه و امارات که جزو پنج کشور مهم مبدا و مقصد تجاری ایران به شمار می‌روند، طی نیمه نخست ۱۳۹۸ پرداخته می‌شود. طی نیمه نخست سال ۱۳۹۸، ارزش صادرات کالایی ایران به چین با افزایش ۱۰ درصدی همراه بوده و ارزش واردات کالایی آن از چین افت سه درصدی را تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با این کشور با کسری همراه بوده است با این حال طی نیمه نخست سال ۱۳۹۷ تا نیمه نخست ۱۳۹۸ از این کسری کاسته شده است.
طی نیمه نخست سال ۱۳۹۸، صادرات کالایی ایران به امارات متحده عربی با افت ۴۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه بوده است. در عین حال واردات کالایی ایران از این کشور رشد بیش از ۴۸ درصدی را تجربه کرده است. با توجه به اینکه در نیمه نخست سال گذشته تراز تجاری ایران با امارات متحده عربی با مازاد همراه بوده، طی نیمه نخست سال جاری کسری حدود ۵/۱ میلیارد دلاری را تجربه کرده است. همچنین ارزش صادرات کالایی ایران به ترکیه در نیمه نخست سال ۱۳۹۸، نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۶/۳ برابر بیشتر شده است. ارزش واردات کالایی ایران از این کشور نیز طی این مدت بیش از دو برابر افزایش یافته است. همچنین اگرچه تراز تجاری ایران با این کشور همچنان با کسری همراه بوده، اما نسبت به مدت مشابه سال گذشته کسری آن کمتر شده است.
جهان صنعت
