دلایل افزایش خشونت و عصبانیت ایرانیان را در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی می‌کنیم.
حمید رضا خالدی
در حالی که چندسالی است که کارشناسان نسبت به پدیده افزایش خشم و عصبانیت در جامعه هشدار می‌دهند و آمارها این موضوع تایید می‌کنند، یک نظرسنجی که توسط مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با عنوان «احساس خشم» در بین مردم ایران، نشان می‌دهد که مردم ایران منتشر شده، تا چه اندازه عصبی هستند و مُهر تاییدی است براین نظریه. این نظرسنجی حکایت از آن دارد که آستانه تحمل مردم و تاب‌آوری جامعه کاهش یافته و با کوچک‌ترین تنش شاهد عکس‌العمل‌های کلامی و رفتاری خارج از عرف بین مردم جامعه هستیم. براساس این نظرسنجی که دیدگاه ۲۰۸۸ نفر از ساکنان بالای ۱۸ سال مناطق شهری و روستایی به صورت تلفنی مورد سنجش قرار گرفته، پاسخگویان در سه محور «حالت خشم»، «صفت خشم» و «کنترل خشم» مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. براساس این نظرسنجی آستانه تحمل مردم و تاب‌آوری جامعه کاهش یافته و با کوچک‌ترین تنش شاهد عکس‌العمل‌های کلامی و رفتاری خارج از عرف بین مردم جامعه هستیم. ۳/ ۱۴درصد افراد شرکت‌کننده در پاسخ به گزینه «من معمولا زود از کوره در می‌روم» پاسخ کاملا،۳/ ۱۹درصد پاسخ زیاد و ۱/ ۲۳درصد پاسخ تاحدودی داده‌اند. پاسخی که نشان می‌دهد ۷/ ۵۶درصد افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی به میزان کامل، زیاد و تا حدودی در معرض خشم قرار دارند. همچنین ۴/ ۲۸ درصد پاسخ دهندگان به این گزینه پاسخ کم و ۱۵درصد پاسخ اصلا داده‌اند که نشان می‌دهد ۴/ ۴۳درصد پاسخگویان کمتر یا اصلا درمعرض خشم قرار نمی‌گیرند. ازسوی دیگر۱/ ۹درصد پاسخ دهندگان به گزینه «وقتی دیگران باعصبانیت با من برخورد می‌کنند، من هم عصبانی می‌شوم»پاسخ کاملا، ۳/ ۲۳درصد پاسخ زیاد و ۵/ ۲۶درصد پاسخ تا حدودی داده‌اند که نشان می‌دهد ۹/ ۵۷درصد از افراد شرکت‌کننده دراین نظرسنجی درحوزه روابط اجتماعی دچار خشم می‌شوند. همچنین ۱/ ۲۳درصد در پاسخ به این گزینه پاسخ کم و ۹/ ۱۸درصد پاسخ اصلا داده‌اند که بیانگر این مطلب است که ۴۲درصد افراد شرکت‌کننده دراین نظرسنجی می‌توانند درچنین موقعیت‌هایی خود را کنترل کنند. نتایجی که به اعتقاد کارشناسان حوزه‌های مختلف، بیکاری، بی‌عدالتی، مشکلات اقتصادی، فاصله طبقاتی، از مهمترین دلایل بروز آن است.
ارتباط ناکامی با پرخاشگری
در این شرایط مسعود غفاری، روانشناس و مشاور خانواده، در گفت و گو با «آرمان امروز» ضمن تایید نتایح این نظرسنجی، آن را یک اصل ثابت شده علمی می‌داند و می‌گوید: سالها قبل در پژوهشی با عنوان « ناکامی – پرخاشگری» که توسط دو روانشناس مطرح دنیا در دانشگاه هاروارد انجام شد، ارتباط بین ناکامی و پرخاشگری در بین شهروندان آمریکایی مورد ارزیابی قرار گرفت. بررسی‌های انجام شده توسط این دانشمندان، بر روی رفتار شهروندان آمریکایی در بین سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۰ ، نشان داد که هرگاه قیمت پنیه (که در آن زمان کالایی استراتژیک محسوب می‌شد) کاهش یافته، آمار قتل سیاهپوستان به‌خصوص در آمریکای جنوبی افزایش پیدا کرده و برعکس؛ هر زمان قیمت پنیه افزایش یافته، آمار قتل سیاهپوستان کاهش پیدا کرده است. غفاری در ادامه صحبت‌هایش تصریح می کند: «این تحقیق نشان داد که هر گاه فشارهای اقتصادی بر روی شهروندان آمریکایی افزایش یافته، آمار خشونت در آن جامعه نیز به همان نسبت افزایش پیدا کرده است.» این روانشناس با اشاره به اینکه این الگو در تمامی جوامع تکرار می شود، می‌گوید: این ارتباط بین ناکامی و پرخاشگری را می‌توان به خوبی در ایران و در بین مردم کشورمان مشاهده کرد به طوری‌که به جرات می توان مدعی شد که ۸۰ درصد خشونت و پرخاشگری های کنونی در جامعه را می توان به ناکامی های مختلف بین شهروندان نسبت داد. این نارضایتی ممکن است از شغل، هیکل، ارتباط با همسر، نارضایتی از درآمد و… ناشی شود .
این مشاور خانواده با تسری این موضوع به میزان رفاه در خانواده و جامعه می گوید: به بیان ساده هر چه رفاه در جامعه بیشتر باشد، میزان درگیری و خشونت در بین اعضای خانواده و مردم شهرها و روستاها کمتر می‌شود . شما چطور از مرد خانواده‌ای که اجاره خانه‌اش چندین برابر شده یا نمی‌داند با تورم وحشتناک اخیر چگونه زندگی و خانواده اش را اداره کند؛ انتظار دارید که آرام و صبور باشد؟ غفاری تاکید می کند: این وضعیت باعث شده که به اذعان کارشناسان و مسئولان آمار طلاق ، خودکشی و نزاع های خیابانی و خانوادگی افزایش نگران کننده ای را داشته باشد؛ بطوریکه استاندار فارس اعلام کرده که آمار جرایم فوق به حدی افزایش یافته است که این استان نیاز به ۸ تا ۱۰ زندان جدید دارد!
این روانشناس در مورد راهکار بهبود شرایط کنونی نیز می گوید: تا زمانی‌که مسئولان نتوانند یک رفاه نسبی برای یک زندگی استاندارد را برای مردم و خانواده ها فراهم کنند نمی توان انتظار بهبود شرایط کنونی و داشتن شهروندانی آرام و صبور را داشت. زندگی استاندارد هم زندگی لاکچری یا لوکس نیست بلکه چیزی بین زندگی محرومانه یا زندگی لوکس است. یک زندگی متوسط که در آن شما بتوانید هر از چند گاهی مسافرت داخلی یا سینما و تفریح بروید و بتوانید نیازهای اولیه خانواده خود را تامین نمایید.
فشارهای اقتصادی، متهم ردیف اول
گرچه کارشناسان حوزه‌های مختلف، عوامل گوناگونی را در افزایش خشونت و کاهش تاب آوری جامعه موثر می‌دانند اما، همگی در یک مورد متفق القول هستند، اینکه فشارهای اقتصادی مهمترین فاکتور بروز این ناهنجاری فراگیر جامعه است.
کامران ندری، اقتصاددان نیز با تایید این مطلب به «آرمان امروز» می‌گوید: مسلما افزایش این ناهنجاری‌ها را می‌توان از جمله تبعات اجتماعی تورم و فشارهای شدید اقتصادی چند وقته اخیر دانست. فشارهایی که بیشترین تاثیر آن روی خانواده های کم درآمد و اقشار متوسط به پایین جامعه و بیکاران است. مشکلاتی که تبعات روحی و روانی و حتی جسمانی فروانی را برای شهروندان ایرانی به همراه داشته و دارد. این شرایط برای افراد شاغل شاید به نظر بهتر بیاید، ولی آنها نیز با توجه اینکه درآمدهایشان با هزینه‌ها فاصله‌های نجومی پیدا کرده است با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند. مثلا کارگری که ۷-۸ میلیون تومان حقوق می‌گیرد و مبنع در آمدی دیگری هم ندارد، مسلما برای اداره زندگی خود در این شرایط با فشارهای عصبی و روحی و روانی متعددی مواجه است که باعث می شود سطح تحول و تاب آوری وی در خانواده و جامعه کاهش پیدا کند. همین شرایط برای بسیاری دیگر از مشاغل ما نیز وجود دارد . مشاغلی چون معلمی ، استادی دانشگاه ، کارمندان دولت و…. این اقتصاددان با ابراز نگرانی از ادامه این رویه می‌گوید: ادامه این روند باعث خواهد شد تا روز به روز فقر و شکاف طبقانی در جامعه بیشتر شود که در نهایت تبعات اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی بسیاری را به همراه خواهد داشت و می‌تواند منجر به بروز آشوب ها و ناآرامی هایی در جای جای کشور و از سوی مردم به تنگ آمده از فشارهای اقتصادی شود. ندری با اشاره به اظهارات مسئولانی که خروج آمریکا از برجام را علت اصلی فشارهای اقتصادی کنونی و در نتیجه تبعات اجتماعی آن می دانند، تصریح می کند: البته این موضوع هم نقش مهمی در وضعیت اقتصادی کنونی داشته است؛ ولی نباید تمام مشکلات کنونی را به گردن آن انداخت. متاسفانه دولتمردان ما نشان داده‌اند که مرد چنین زمان های سخت و دشواری نیستند و تدابیرشان نه تنها کارساز نبوده است که هر روز بیشتر و بیشتر گره کور مشکلات جامعه را محکم تر کرده است!
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که این نظرسنجی گرچه شاید آنگونه که باید و شاید از سوی رسانه ها و شهروندان « دیده » نشده باشد اما، می تواند زنگ خطر و هشداری باشد برای متولیان و برنامه ریزان و مدیران اجتماعی و فرهنگی جامعه . چرا که در صورت ادامه این رویه می تواند آثار غیرقابل جبرانی را در تارو پود خانواده ها و مناسبات اجتماعی شهروندان جامعه و فرهنگ غنی کشورمان داشته و زمینه ساز افزایش ناهنجاری های جدید و خطرناکی‌باشد.
آمار رسمی خشونت‌های خیابانی
سازمان پزشکی قانونی کشور چندی قبل با اشاره به آمار نزاع های خیابانی اعلام کرد: سال گذشته ۵۸۶هزار و ۲۸۳ مصدوم نزاع به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند و استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان در صدر آمارهای نزاع در کشور قرار دارند.
براساس این گزارش، در این مدت استان‌های تهران با ۹۶هزار و ۴۹۶، خراسان رضوی با ۵۱هزار و ۶۳۰ و اصفهان با ۴۱هزار و ۶۴ نفر بیشترین و استان‌های ایلام با ۳هزار و ۴۹۰، بوشهر با ۳هزار و ۶۴۱ و خراسان جنوبی با ۴هزار و ۱۶۴ نفر کمترین آمار ارجاعات نزاع را داشته‌اند. همچنین در این گزارش آمده است: ماه‌های خرداد با ۶۰هزار و ۱۷۵ و شهریور با ۶۰هزار و ۴ نفر پرارجاع‌ترین ماه‌های سال از جهت موارد نزاع در سال ۱۴۰۰ بوده است. همچنین طبق آمارهای سازمان پزشکی قانونی، بیش از ۳۰ درصد از کل ارجاعات این بخش مربوط به آسیب‌دیدگان نزاع‌ها است که حدود ۳۰ درصد از کل معاینات سال ۱۴۰۰ را تشکیل می دهد.
