کارشناسان نسبت به کمبود ذخایر استراتژیک و لزوم اصلاح زنجیره تأمین کالاهای اساسی در شرایط بحران، هشدار داده و بر اهمیت مدیریت درست تأکید کردند.
به گزارش اقتصاد گستر شمال،فاطمه عباسپور– آنچه گذشت تاریخ است و تاریخ چیزی جز درس نیست؛ رویداد‌ها و وقایع تاریخی اعم‌از جنگ، حوادث طبیعی و امثالهم بیش از هر چیز برای انسان درس دارند؛ در این میان حکمرانی اقتصادی هم از دیگر علوم مستثنا نیست و با نگاهی به تجربه‌های گذشته می‌توان با شناخت ضعف‌ها و نقاط قوت عکس‌العمل‌هایمان در آن شرایط درس‌های باارزشی برای عملکرد بهتر در آینده بگیریم. جنگ ۱۲روزه ایران و رژیم صهیونیستی که با تجاوز ناجوانمردانه رژیم صهیونیستی به کشورمان آغاز شد درس‌های فراوانی با خود دارد؛ درس‌هایی که با توجه به آنها می‌توانیم در صورت تکرار حوادث عملکرد بهتری از خود نشان دهیم و یکی از حوزه‌ها برای این عملکرد بهتر، حوزه بازار و معیشت است.
وحشت از کمبود کالاهای اساسی
طبیعی است که در شرایط غیرعادی از قبیل جنگ، مردم ناخودآگاه نگران بروز چالش در معیشت‌شان شوند و ترس از کمبود کالاهای اساسی بر جان بازار بیفتد؛ البته این مساله که بازار کالاهای اساسی کشور در شرایط عادی هم همواره درگیر چالش است و تا همینجای کار هم بسیاری از بخش‌های سفره مردم مانند مواد پروتئینی به علت قیمت‌شان حذف شده‌اند، در بروز این نگرانی بی‌تاثیر نیست. مردمی که با ترس کوچک شدن سفره‌شان بر اثر نوسانات قیمت آشنا هستند، طبیعتا با بروز شرایط غیرعادی نگران می‌شوند که کمبود کالاها در نهایت به افزایش قیمت و در نهایت به حذف از سبد معیشت تبدیل شود.
البته لازم به ذکر است همواره می‌بینیم که در کشور‌های مرفه اروپایی با بروز بحران که آخرین نمونه آن کرونا بود، مردم از ترس کمبود کالا دست به غارت فروشگاه‌ها می‌زنند؛ در حالی که به علت ذات نجیب فرهنگ ایرانی در تمام مدت جنگ ۱۲روزه یا همان دوران کووید- ۱۹ نیز خوشبختانه اتفاقات ناخوشایند در کشور ما مشاهده نشد.
یکی دیگر از مسائلی که در دوران جنگ ۱۲روزه شاهد آن بودیم خروج گسترده مردم از تهران و به دنبال آن موج وسیع مسافران در برخی از استان‌های مسافرپذیر مانند مازندران بود و خانواده‌ها به دنبال حفظ امنیت کودکان و سالمندان از شهر‌هایی که امکان حمله در آن بیشتر بود، خارج شدند. استاندار مازندران اعلام کرد که در طول جنگ ۱۲روزه
دست کم ۱۳میلیون نفر وارد این استان شدند؛ با یک حساب و کتاب ساده و افزودن حدود سه‌ونیم‌میلیون نفر جمعیت بومی استان متوجه می‌شویم که حدود یک‌ششم کشور طی ۱۲روز جنگ در این استان بودند؛ رقمی که نشان می‌دهد چرا از همان روزهای ابتدایی تزریق کالا و آرد موردنیاز به استان‌های مسافرپذیر افزایش یافت و در چنین شرایط جنگی تمام نانوایان موظف به فعالیت بدون تعطیلی بودند.
نتایج مشاهدات میدانی
مشاهدات میدانی بازار کالاهای اساسی در طول ۱۲روز حکایت از توزیع کنترل شده روغن خوراکی داشت. بازار روغن قبل از شروع این جریانات نیز ملتهب بود و طبق گفته فروشندگان و کاسبان، برخی تولیدکنندگان روغن برای عرضه روغن به سوپرمارکت‌های سطح شهر آن را منوط به خرید کالاهای جانبی مثل باتری، دستمال کاغذی و… می‌کردند. موضوع تعدیل افزایش مالیات بر ارزش‌افزوده روغن نیز دوباره در جلسه سران قوا مطرح شد اما تا به امروز به صورت رسمی ابلاغ نشده است.
بر اساس گزارش‌های میدانی توزیع گوشت دولتی نیز در فروشگاه‌های زنجیره‌ای طی ۱۲روز جنگ به حداقل رسید و برخی نیز خبر از گران شدن گوشت در برخی از خرده‌فروشی‌ها می‌دادند. بازار برنج نیز روزهای ملتهبی را تجربه کرد و برخی خرده‌فروشان قیمت برنج خصوصا قیمت برنج ایرانی درجه یک را به طور قابل‌توجهی افزایش دادند. بازار لبنیات نیز از این التهابات قیمتی مصون نماند و نکته جالب این است که با نگاهی به قیمت محصولات کم‌مصرف‌تر لبنی از جمله پنیر پیتزا بهتر می‌توان این موضوع را درک کرد؛ محصولی که در برخی برند‌ها با افزایش ۵۰درصدی قیمت همراه بود. محصول دیگری که شاید بیش از باقی التهابات روی آن اثر گذاشت نان بود.
اکثر کارشناسان بر این مساله که طرح هوشمندسازی نان به شکست انجامید اتفاق نظر دارند و پیش از آن نیز بازار نان با چالش‌های گوناگونی دست به گریبان بود و نانوایان اعتراضات خود از قیمت این محصول را به شیوه‌های مختلف به گوش دولت رساندند. این ۱۲روز باعث شد بسیاری از نانوایی‌ها بی‌سروصدا اقدام به افزایش قیمت نان کنند و همچنین محدودیت در خرید تعداد نان نیز به امری رایج تبدیل شد.
غافلگیری دولت و مردم از جنگ
با وجود تمام التهابات و چالش‌های مذکور می‌توان گفت که بازار طی این ۱۲روز با کمبودی مواجه نشد و با همراهی مردم زنجیره تامین توانست به کار خود ادامه دهد. اما نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان به آن اشاره می‌کنند این است که ۱۲روز کوتاه‌تر از آن است که بتواند چالش عمده‌ای در بازار به وجود آورد. در ابتدای مطلب گفتیم تاریخ درس است و از سوی دیگر همانگونه که مسوولان می‌گویند نمی‌توانیم به آتش‌بس دشمن چندان مطمئن باشیم و همواره باید فرض وقوع دوباره حادثه‌ای مانند جنگ ۱۲روزه را در نظر داشته باشیم.
وحید شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی با تحلیل شرایط ۱۲روز جنگ درباره درس‌های اقتصادی این دوران به «جهان‌صنعت» گفت: شاید بتوان یکی از مسائل عمده را این دانست که تحلیل واقع‌بینانه‌ای از وقوع جنگ در دولت نبود و عمدتا تحلیل‌های درون دولت بر محور احتمال تشدید تحریم‌های اقتصادی بنا شده بود؛ این مساله را می‌توان به ویژه در ماه‌های اخیر و روند و چشم‌انداز خوش‌بینانه‌ای که از مذاکرات در دولت ایجاد شده بود مشاهده کرد. همین سوء‌محاسبات و تفاوت در انتظارات و آنچه که در واقعیت رخ داد موجب شد وقتی رخداد غیرمنتظره‌ای همچون جنگ ۱۲روزه به وجود آمد، در برخی کالاهای استراتژیک و اساسی همچون روغن مایع کمبود پیدا شود.
با این حال خوشبختانه دوره جنگ آنچنان کوتاه بود که شاهد پیامدهای کمبود در کالاهای استراتژیک نشدیم اما این مساله نباید موجب شود تا از درسی که این رویداد به ما داد غافل شویم؛ همین رخداد درسی به ما داد و آن این است که باید ذخایر کالاهای استراتژیک کشور حداقل برای مدت ۳ تا ۶ ماهه کامل باشد.
احتمال تکرار شرایط
شقاقی در ادامه افزود: تحلیل باید براساس اطلاعات حقیقی و منطق باشد بنابراین در چنین شرایطی که بسیاری از کارشناسان تاکید می‌کنند احتمال بروز دوباره شرایط غیرعادی وجود دارد تحلیل و پیش‌بینی واقع‌بینانه از اقتصاد حکم می‌کند دولت برنامه جدی برای ذخایر استراتژیک داشته باشد؛ به هیچ عنوان از آن غافل نشود و آمادگی کامل جهت تامین کالاهای اساسی برقرار شود. لازم به ذکر است در کنار هر اقدامی که صورت می‌گیرد حتما باید حمایت‌های متنوع از زنجیره تولید کالاهای استراتژیک صورت گیرد تا شاهد روان بودن تولید این قبیل کالاهای اساسی باشیم. بحث دیگری که در این میان نباید از آن غافل شد نقش دستگاه‌های نظارتی و امنیتی در برقراری نظم و جلوگیری از فساد است چرا که همچنان فساد در زنجیره واردات و تولید کالاهای استراتژیک وجود دارد و دستگاه‌های نظارتی و امنیتی باید دقیق‌تر به مبارزه و حل آن اهتمام ورزند.
