انار اشرف روزگار غریبی را در خاستگاهش یعنی شرق مازندران می‌گذراند.
به گزارش اقتصاد گستر شمال ،اشکان جهان آرای:اگر چه انار مازندران به اندازه مرکبات در بازار میوه‌های تولیدی این استان برای مشتریان دیگر مناطق کشور شناخته شده نیست، اما پیوندی دیرینه با فعالیت‌های باغی مازندران دارد. زمانی نه چندان دور ارقام گوناگون درخت انار با میوه هایی که مزه‌های مختلف داشت در سراسر مازندران قابل مشاهده بود، ولی به مرور عرصه بر این درخت میوه تنگ تر و تنگ تر شد تا این که شرق مازندران تنها میراث دار این میوه بهشتی باقی ماند.
برخی باغداران مازندرانی معمولا چند درخت انار در کنار سایر درخت‌های میوه از جمله مرکبات می‌کاشتند و بدون این که زحمتی بابت نگهداری آنها متقبل شوند هر سال محصولش برداشت می‌کردند. در برخی باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی نیز از درخت انار برای تعیین مرز استفاده می‌شد.
با این که درخت انار جاذبه اش را برای بسیاری از کشاورزان مازندران از سال ها پیش از دست داد و انارستان ها تنها در شرق استان باقی ماندند، با این حال طبق آمارهای رسمی هم اکنون در مازندران یک‌هزار و ۵۰۰ هکتار باغ انار وجود دارد که عمده این مساحت مربوط به شهرستان بهشهر است. البته ۱۲ هزار هکتار انارستان هم در میانکاله وجود دارد که بزرگترین انارستان خاورمیانه را تشکیل داده است.
قدمت رد پای انار در مازندران را می‌توان در برخی آیین‌های فرهنگی و بومی این استان مشاهده کرد. مثلا از شاخه‌های نازک انار در مراسم بومی «لالِ شو» یا «تیرِماسیزده‌شو» به عنوان چوبِ بلاگردان استفاده می‌شد. یا این‌که انار و فرآورده‌های آن بخش مهمی از فرهنگ غذایی مازندران محسوب می‌شود. این حضور برجسته انار در زندگی مازندرانی‌ها در شرق مازندران پررنگ‌تر است؛ جایی که به عنوان مهد انار شمال ایران شهرت دارد.
بهشهر صرف‌نظر از این که بزرگترین جنگل انار خاورمیانه را در بخشی از تالاب میانکاله در اختیار دارد و به استناد بقایای بر جای مانده در غارهای تاریخی هوتو و کمربند، پیشینه کشت و مصرف انار در این منطقه به بیش از ۶ هزار سال پیش می‌رسد، قطب تولید انار مازندران هم به شمار می رود.
ارقام انار شرق مازندران با سه مزه شیرین، ملس و ترش متعدد و متنوع هستند. گونه‌های شیرین آن عمدتا با نام انار اشرف شناخته می‌شوند. با همه این تعاریف، چند سالی است که انارهای بومی و خوشمزه این منطقه با وجود کیفیت و مزیت هایی که دارند، قافیه را در باغ و بازار در رقابت به ارقام اصلاح شده انار داخلی و خارجی باخته‌اند و در حال کمرنگ شدن در انارستان‌های بهشهر هستند.
حذف انار بومی از انارستان‌های شرق مازندران
بسیاری از باغداران بهشهر و شرق مازندران طی چند سال اخیر با هدف به دست آوردن محصول بیشتر و کسب درآمد بالاتر اقدام به حذف درخت‌های انار بومی و جایگزین کردن انارهای اصلاح شده غیربومی کرده‌اند. دلیل این تصمیم هم زودتر وارد شدن محصول انارهای اصلاح شده به بازار، ظاهر بهتر و بازدهی بیشتر نسبت به ارقام بومی انار شرق مازندران است.
این در حالی است که ارقام بومی انار بهشهر عمدتا آبدار، ترد، نرم‌هسته و شیرین هستند و مهم‌تر این که ماندگاری بالایی نسبت به گونه‌های جدید کشت شده در منطقه دارند. ضمن این که انارهای بومی منطقه به نگهداری خاصی مانند سم و کود و آبدهی مستمر هم نیاز ندارند و نگهداری از آنها به هرس کردن محدود می‌شود.
باغداران شرق مازندران معتقدند که اگر در سال‌های اخیر اقدامی برای اصلاح نژاد انارهای بومی مازندران انجام می‌شد و ارقام بومی این محصول از نظر میزان و زمان باردهی و ظاهر به‌روزآوری و اصلاح می‌شدند اکنون انار اشرف به جای حذف از باغ‌ها و انارستان‌های منطقه به رقمی شناخته شده و قابل معرفی به سایر استان‌ها تبدیل می‌شد.
دلایل اقتصادی و کمیتی
حمیدرضا معیری یکی از اهالی روستای «کوهستان» شهرستان بهشهر در حالی که از روند در پیش گرفته شده نسبت به حذف انارهای بومی ابراز نگرانی می‌کند، می‌گوید: با توجه به نفوذ ارقام اصلاح شده انار در بازار، باغداران به خودشان حق می‌دهند که به سمت کاشت ارقام اصلاح شده انار بروند. از نظر اقتصادی نیز حرف‌شان درست است. می‌گویند انار بومی درآمد زیادی ندارد. چون حدود یک ماه تا یک ماه و نیم پس از انار اصلاح شده یا انار ساوه که با نام انار «گل» نیز عرضه می‌شود به بازار می‌رسد.
وی می‌افزاید: محصول باغدار از درخت‌های انار بومی زمانی به بازار می‌رسد که قیمت انار در بازار شکسته شده و این انارهای بومی سهمی از بازار نوبرانه ندارند. ضمن این که ظاهر انارهای بومی در مقایسه با انارهای اصلاح شده رنگ و لعاب جذابی ندارد و همین باعث می‌شود که انار بومی کمتر مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار بگیرد.
به گفته این فعال اجتماعی اهل روستای کوهستان، روند حذف درخت‌های انار بومی در باغ‌های منطقه هر سال بیشتر می‌شود و با استمرار این روند شاید تا یک دهه دیگر عملا انار بومی شرق مازندران و بویژه انار اشرف به محصولی کمیاب در بازار تبدیل و به مرور نیز از سبد میوه مصرف‌کنندگان حذف شود.
گرایش باغداران به کشت ارقام غیربومی
جایگزینی انار اصلاح شده به جای انار بومی منطقه در حالی سال به سال بیشتر می‌شود که طی سال‌های اخیر در بهشهر با برگزاری چند دوره جشنواره انار اشرف تلاش شد که انار باکیفیت و خوشمزه شرق مازندران و بویژه بهشهر بیشتر مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار بگیرد و گام‌هایی برای برندسازی آن انجام شود، اما به نظر می‌رسد برپایی این جشنواره‌ها سودی برای انار اشرف نداشت و به دلیل وجود برخی مزیت‌ها در انارهای اصلاح شده، نتوانست حتی باغداران را برای افزایش سطح زیر کشت انار با ارقام بومی تشویق کند.
محمدحسن حسنخانی کوهستانی یکی از باغداران بهشهری است که کشت ارقام اصلاح شده انار را در باغ یک هکتاری خود دستور کار قرار داده و انار گل ساوه را در باغ خود کاشته است. او دلیل انتخاب این گونه را بازارپسندی و زودبازده بودن آن بیان می‌کند و به خبرنگار ایرنا می‌گوید: انارهای محلی ما بسیار خوب و باکیفیت هستند، اما به خاطر رنگ و لعاب‌شان بازارپسند نیستند. ضمن این که دیر به بار می‌نشینند. اما رقم اصلاح شده نهایتا در سال چهارم و پنجم به باردهی اقتصادی می‌رسد. ضمن این که در سال دوم و سوم نیز مقداری باردهی دارد.
وی می‌افزاید: محصول انار اصلاح شده از ۲۵ مرداد قابل برداشت است، اما انار بومی حدود یک ماه و نیم عقب است. یعنی زمانی به بازار می‌رسد که قیمت انار در بازار شکسته و قیمت پایین است. از طرفی هم چون برداشت انار بومی از مهر آغاز می‌شود و به فصل سرما می‌رسد و دچار ترکیدگی می شود.
جای خالی مطالعات اصلاح ارقام انار مازندران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده باغداران منطقه از کیفیت و مزه انار بومی مازندران رضایت دارند، اما به همان دلایل اقتصادی قید کشت انارهای بومی را می‌زنند؛ دلایلی که با انجام اقدامات علمی قابل رفع شدن هستند. طرفداران کشت انار بومی معتقدند اگر به این ارقام انار که بدون رسیدگی محصولی با کیفیت ارائه می‌دهند کمی از نظر اصلاح ارقام توجه شود و باغداران نیز همان میزان نگهداری که از ارقام اصلاح شده می‌کنند از ارقام بومی داشته باشند، این انارهای بومی نیز می‌توانند بازدهی اقتصادی مناسب را داشته باشند. اما این امر زمانی محقق می‌شود که پژوهش‌های علمی ویژه انار مازندران انجام شود.
یکی دیگر از باغداران بهشهر معتقد است که نبود مرکز تحقیقات انار در شرق مازندران و انجام نشدن مطالعات گسترده برای اصلاح ارقام انار موجود در این منطقه مهم‌ترین مشکل انار باکیفیت شرق مازندران است.
با این حال سمیه حسنی مدیر جهاد کشاورزی بهشهر اعلام کرد که جشنواره انار بهشهر از تاریخ ٢ تا ٩ آبان ماه ۱۴۰۴ در پارکینگ شرکت صنعتی بهپاک برگزار خواهد شد.
او افزود: این رویداد بزرگ فرهنگی، که امسال با عنوان “جشنواره بزرگ انار اشرف” همراه است، فرصتی منحصربه‌فرد برای معرفی شکوه و قدمت و کیفیت انار بهشهر و نمایش تنوع فرهنگی و سنت‌های بومی محلی به عموم مردم و گردشگران خواهد بود.
حسنی همچنین با اشاره به پتانسیل بالای شهرستان بهشهر به عنوان قطب تولید انار در استان مازندران، گفت: این جشنواره نه تنها به‌عنوان یک رویداد اقتصادی برای معرفی محصولات انار و صنایع دستی این شهرستان محسوب می‌شود، بلکه فرصتی ارزشمند برای ارتقاء همبستگی و وحدت ملی و معرفی جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرستان بهشهر به شمار می‌آید.
با این تفاسیر باید گفت که روندی که در باغ‌های انار شرق مازندران و بویژه بهشهر در پیش گرفته شده می‌تواند به تغییر تدریجی انارهای تولیدی این منطقه بینجامد، چرا که در حال حاضر انارهای کشت شده از ارقام غیربومی و اصلاح شده در باغ‌های انار این منطقه با نام انار بهشهر و حتی انار اشرف به بازار عرضه می‌شود، در حالی که انار بومی نیستند.
