برنامه راهبردی گیلان در مواجهه با تغییر اقلیم

تا زمان حاضر، شمار جان باختگان سیل در مناطق مختلف کشور، حدود ۷۰ نفر گزارش شده که در کنار این آمار، صدها و هزاران خانوار ، آسیب های روانی و البته مادی دیده اند.
طی هفته های گذشته و در بعضی روزها، افزون بر ۲۰ استان کشور شاهد بارش هایی به نسبت سیل آسا بوده اند که برخی مناطق از جمله خوزستان و لرستان را گرفتار سیلاب کرد. طبق آمارهای رسمی؛ در بخش برق ۱۳ استان و در مجموع دو هزار و ۳۵۲ روستا و تعدادی شهر آسیب دیده و در بخش آب نیز ۱۰ استان در مجموع ۵۱ شهر و یک هزار و ۸۵۵ روستا تحت تأثیر مسئله‌ سیل قرار گرفته بودند.
در کنار ضرورت پرداختن به دلایل وقوع سیلاب در کشور ، موضوعی که اهمیتی کمتر از این مهم ندارد؛ توجه به انجام اقدامات اصولی و کارشناسی برای مقابله با وقوع سیل و البته بهره گیری از انرژی ‘آب’ ی است که از اوایل سال ۹۷ ، جستجو برای یافتن آن، لحظه ای ما را رها نمی کرد!
حجت الاسلام روحانی رئیس جمهوری در جلسه شورای هماهنگی مدیریت بحران استان گلستان که هفتم فروردین ماه جاری برگزار شد، با اشاره به اینکه باران همیشه نعمت خداوند بوده و برای کشوری که بارندگی در آن کم است، نعمتی مضاعف بشمار می‌رود، گفت که اساس کار برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی در منطقه این است که رودخانه، لایروبی شده تا آب را به دریا منتقل کند؛ اگر به رودخانه‌ها رسیدگی می‌شد و این رودها می‌توانستند این آب را منتقل کنند، با چنین سیلی در این وسعت مواجه نبودیم.
موضوع اشاره شده در سخنان عالی ترین مقام اجرایی کشور، در کنار نشان دادن غفلت های صورت گرفته؛ گویای اصلی مهم و راهبردی در مدیریت این «نعمت مضاعف» است آن هم برای ایران که اقلیمی نیمه‌ خشک و خشک دارد.
ناگفته پیداست یکی از مهمترین محورهای گردش اقتصادی کشورمان (غیر از نفت که امروزه بسیاری از اقتصاددان ها بر ضرورت پرهیز از تکیه بر آن برای نیل به رونق اقتصادی تأکید دارند) فعالیت های کشاورزی است و مولفه ‘آب’ نقشی غیرقابل انکار دارد. در کنار این؛ به زعم کارشناسان حوزه های مرتبط ، با پدیده تغییر اقلیم مواجه هستیم؛ پدیده ای که نه فقط ایران بلکه بسیاری از جوامع دیگر را درگیر خود کرده به گونه ای که پس از گذر سال‌های خشک شدید، بلافاصله ترسالی‌های شدیدی رخ می‌دهد و این امر، ضرورت آماده سازی برای مواجهه به الزامات آن را دوچندان می سازد.
در همین زمینه رضا اردکانیان وزیر نیرو به تصریح بیان کرده که « در کشور ۷۵ هزار کیلومتر آب‌راهه داریم که حداقل ۱۰ درصد آن – یعنی ۷۵۰۰ کیلومتر – آب‌راهه‌های مهمی است؛ این‌ها باید مسیرهایش باز باشد، لایروبی بستر این آبراهه‌ها و رعایت حدود و حریم آن و کارهای مهندسی رودخانه که روی آن انجام بگیرد، باید مورد توجه باشد».
طبق آمار دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو؛ پرباران ترین استان ها در سال آبی ۹۷ – ۹۸ به ترتیب شامل لرستان با ۹۳۹ میلیمتر، کهگیلویه و بویراحمد با ۹۲۷ میلیمتر، گیلان با ۸۱۲ میلیمتر، چهارمحال و بختیاری با ۸۱۲ میلیمتر، ایلام با ۷۶۳ میلیمتر، کرمانشاه با ۶۲۷ میلیمتر، گلستان با ۵۷۵ میلیمتر، مازندران با ۵۳۷ میلیمتر، خوزستان با ۵۳۲ میلیمتر و کردستان با ۵۰۶ میلیمتر بوده اند.
با التفات به آمارهای موجود و تأکید کارشناسی وزیر نیرو مبنی بر لزوم ساماندهی صحیح رودخانه ها و آب راهه ها، موضوعی که اهمیت آن نیازمند یادآوری است؛ نقش لایروبی رودخانه ها و تالاب ها در کنترل و مهار سیل و نیز بهره گیری درست و اصولی از موهبت باران است.
بدیهی است با توجه به اینکه گیلان سومین استان پرباران کشور محسوب می شود؛ به طور طبیعی و عقلانی، ساماندهی رودخانه های آن اهمیتی مضاعف دارد و لازم است مسیر ۵۴ رودخانه استان در رسیدن به دریا، آزاد بوده و نیز امکان تخلیه آب به سطح دریا متناسب با میزان بارندگی فراهم باشد تا بخشی از مهار سیل نیز تحت تاثیر عوامل طبیعی مانند شیب زمین، سرعت تخلیه و آزادسازی موانع از بستر رودخانه ها فراهم باشد.
با ملحوظ داشتن مولفه های پیش گفته و نیز پذیرش آماده سازی برای مواجهه به الزامات تغییر اقلیم؛ در تعامل و هماهنگی کم نظیر بین دستگاه های اجرایی، اوایل فصل زمستان سال گذشته شیوه نامه ساماندهی و کنترل سیلاب رودخانه‌های استان از سوی مصطفی سالاری استاندار گیلان و با هدف ساماندهی رودخانه‌های استان، کاهش مخاطرات و خسارات ناشی از سیل، شفاف سازی و ساده سازی فرآیند برداشت از مصالح رودخانه‌ای استان و با حضور دستگاه‌های ذیربط و نهادهای نظارتی شیوه نامه، نهایی و برای اجرا ابلاغ شد.
در شیوه نامه مذکور، سه روش برای ساماندهی رودخانه‌ها توسط واحدهای دانه‌بندی، پیمانکاران پروژه‌های عمرانی بزرگ و ساماندهی ضمن برداشت با اهداف و فرآیند شهرستانی مدنظر قرار گرفته که در روش سوم با هدف پیشگیری از مخاطرات سیل در شهرستان و نیز بهسازی و بهبود مسیل های موجود، اختیاراتی به کارگروه‌های شهرستانی برای ساماندهی رودخانه‌ها داده شده است.
این اقدام در وهله اول، حرکت به سمت نیل به توسعه پایدار گیلان در سایه بهره گیری درست و اصولی از ظرفیت های استان و نیز فراهم سازی زمینه برای نقش آفرینی سرمایه گذاران علاقمند به فعالیت در حوزه های مربوطه است و در وهله دوم که مهمتر می نماید؛ الگویی برای توسعه گیلان از رهگذر وفاق و همدلی بین دستگاه های مختلف اجرایی و تمامی ارکان حاکمیت در استان است.
در ذیل شیوه نامه های یادشده، اسم و امضاء فرمانده سپاه، رئیس کل دادگستری، بازرس کل استان، مدیرکل دیوان محاسبات در کنار دیگر سازمان های اجرایی به چشم می خورد که می تواند به عنوان نقشه راه در دیگر برنامه های راهبردی استان، مورد توجه باشد؛ آنچه که از آن به ‘تعامل عقلانی برای حفاظت از منافع ملی’ تعبیر می شود.
این موضوع مورد تأکید اخیر وزیر نیرو نیز قرار گرفته و اردکانیان در گفت‌وگویی که به تازگی با پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR درباره گزارش ارائه شده از سوی وی در جلسه با رهبر انقلاب درباره‌ مسائل مربوط به سیل اخیر داشته، بیان می کند: لایروبی بستر آبراهه‌ها و رعایت حدود و حریم آن و کارهای مهندسی رودخانه که روی آن انجام بگیرد، باید مورد توجه باشد که این‌ها مستلزم اجرای دقیق قانون است، مستلزم یک همکاری نزدیک بین قوه‌ مجریه و قوه قضائیه است.
بر اساس برآوردها و درصورت اجرای دقیق شیوه نامه آب بندان ها ، حدود ۴۵۰ میلیون متر مکعب آب در طول سال برای بخش های کشاورزی و غیرکشاورزی می تواند نگهداری و باعث کاهش مخاطرات ناشی از تجمیع آب های جاری شود. در حال حاضر در سد سفیدرود شاهد افزایش قریب به ۱۵ درصدی آبگیری نسبت به مدت مشابه سال قبل هستیم و هم اکنون ذخیره آب پشت مخزن این سد به حدود ۹۸۵ میلیون متر مکعب رسیده است.
فرجام سخن اینکه پذیرش روبرو شدن با پدیده تغییر اقلیم ، امری محتوم است که باید برای آن نقشه راه ترسیم کرد. بی شک یکی از دلایل گذر گیلان از سیل اخیر که بخش های وسیعی از کشورمان را درنوردید، تدوین این نقشه راه و لایروبی بهنگام مسیرهای منتهی به دریاست.
فراموش نکنیم حفاظت و حراست از منابع طبیعی و اراضی جنگلی که از آنها به عنوان سیل بند نیز یاد می شود، باید بیش از پیش مورد توجه و اهتمام باشد تا شاهد خسارات کمتری ناشی از وقوع سیلاب باشیم و بتوانیم از انرژی آب، به درستی و شایسته بهره بگیریم.