در نگاه نخست راه‌اندازی اینستکس ضمن انعکاس حسن نیت اروپا در حفظ برجام، بیانگر عزم راسخ تروئیکای اروپایی در تداوم مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران در پی خروج آمریکا از برجام است.
صلاح‌الدین هرسنی*- بالاخره در یک اقدام دیر‌هنگام سازوکار ویژه مالی اروپا از سویتروئیکای اروپایی برجام با عنوان اینستکس راه‌اندازی شد. تروئیکای اروپایی برجام اینستکس را به جهت حفظ منافع اقتصادی و تسهیل تبادلات تجاری با ایران و همچنین مقابله با تحریم‌های آمریکا راه‌اندازی کرده‌اند. در نگاه نخست راه‌اندازی اینستکس ضمن انعکاس حسن نیت اروپا در حفظ برجام، بیانگر عزم راسخ تروئیکای اروپایی در تداوم مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران در پی خروج آمریکا از برجام است.
از سوی دیگر معنی و مفهوم این اقدام اروپا آن است که آنها می‌توانند از منافع فرامرزی خود در مقابل راهبرد‌های ایذایی و سیاست‌های تنبیه و مجازات واشنگتن دفاع کنند. در بعد دیگر این اقدام اروپا نشان می‌دهد که تهران در قبال سیاست‌های کار افزایانه واشنگتن تنها نیست و علاوه بر سیاست نگاه به شرق، می‌تواند بر سیاست اتکا بر اروپا نیز برای به چالش کشاندن سیاست‌های واشنگتن و دور زدن تحریم‌های آن اعتماد کند.
با وجود آنکه همه شرایط ذهنی و ادراکی از سوی تهران و تروئیکای اروپایی در از سر گیری مناسبات تجاری و همکاری‌های اقتصادی از رهگذر اینستکس فراهم شده است، اما به نظر می‌رسد که حفظ و تداوم همکاری‌های اقتصادی و تجاری تهران و تروئیکای اروپایی بدون چالش نیست. در این ارتباط، اولین چالش در ارتباط با مواضع واشنگتن و سیاست یکجانبه آن در خروج از برجام است.
همانگونه که از مواضع کنونی واشنگتن در قبال راه‌اندازی اینستکس پیداست، واشنگتن اقدام تروئیکای اروپایی و تعقیب راهبرد چند‌جانبه چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس، اتحادیه اروپا و ایران‌را خلاف و مغایر با سیاست و راهبرد یکجانبه خود می‌داند. به همین جهت در مورد ثبت و راه‌اندازی این کسبه تروئیکای اروپایی هشدار داده و قویا اعلام کرد که اگر آنها بکوشند تحریم‌ها علیه ایران را دور بزنند، با جریمه‌ها و تنبیهات سنگین مواجه خواهند شد.
حال تحت این شرایط اگر چه سیاست یکجانبه واشنگتن در قبال سیاست چند‌جانبه سایر طرف‌های توافق به ویژه تروئیکای اروپایی برجام ناکام مانده است، اما با توجه به سطح علائق و مناسبات مشترک واشنگتن و اروپا در حوزه‌های راهبردی، اقتصادی و تجاری به نظر می‌رسد که ما شاهد تغییر رویکرد اروپا در قبال ایران باشیم. بنابراین با توجه به رفتار‌های سینوسی و لیتروئیکای اروپایی نمی‌توان انتظار داشت که آنها در دراز‌مدت، راهبرد ثابتی را در قبال ایران و مناسبات معطوف به اینستکس اتخاذ کند.
اما چالش دوم مربوط به اقدامات و شرایط آمادگی ایران در حفظ مناسبات تجاری با اروپا در قالب اینستکس است. واقعیت آن است که اجرایی شدن مناسبات اینستکس در روابط ایران و اروپا به زمان بیشتری نیاز دارد و ایران نیز در راستای ضرورت همکاری با اروپا باید ساختاری مشابه را در ایران تاسیس و راه‌اندازی کند.
حال آنگونه که وزرای خارجی انگلستان، فرانسه و آلمان اعلام کرده‌اند، اینستکس بر مبنای استاندارهای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم عمل خواهد کرد، لذا آنها از ایران می‌خواهند که همه عناصر برنامه اقدام FATF را به اجرا در‌آورند. حال با توجه به خواسته اروپا و همچنین مسبوق به سابقه بودن رفتار ایران در به چالش کشاندن خواسته‌های اروپا، این پرسش به میان می‌آید که آیا این خواسته اروپا همانند تصویب لوایح FATF با سد بزرگی چون اصولگرایان در ایران مواجه نمی‌شود و از کجا معلوم است که اصولگرایان و جریان موسوم به دلواپس، تاسیس سازوکاری مشابه در ایران را آغاز پروژه نفوذ غربو نماد مداخله‌گرایی تدریجی اروپا ندانند؟
مهم‌ترین چالش موجود اما در روابط ایران و اروپا در قالب اینستکس مربوط به برنامه موشکی بالستیکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران است. در حقیقت برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران موجب نزدیکی دیدگاه‌های اروپا و آمریکا شده است، به ویژه آنکه در وقت حاضر نیز اتهامات ادعایی برخی از کشورهای اروپایی مبنی بر عملیات تروریستی در خاک اروپا به نگرانی‌های واشنگتن و اروپا نیز افزوده شده است. در این ارتباط هم واشنگتن و هم اروپا نسبت به برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران ابراز نگرانی کرده‌اند.
آنگونه که مقامات اروپایی گفته‌اند، برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران به گونه‌ای که می‌تواند منجر به توسعه بحران در هندسه ژئو‌پولیتیکی غرب آسیا از یک طرف و تهدیدی جدی برای حیات سر‌زمینی آنها و متحدان‌شان از سوی دیگر باشد. حال هر گونه تداوم همکاری در قالب برنامه اینستکس تابعی از رفتار ایران است، به این معنی که تا چه اندازه تهران حاضر به جرح و تعدیل رفتار‌های خود در برنامه‌های موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای است؟
تردیدی نیست که اگر اروپا بتواند پاسخ خود را در راستای شفافیت، راستی‌آزمایی و اعتماد ایران بگیرد، ابعاد مناسبات دو طرف گسترده‌تر خواهد شد و حتی کمک خواهد کرد که از کارشکنی‌های آمریکا بر سر برجام جلوگیری شود. حال باید دید که آیا ایران می‌تواند با اقدام مناسب به حسن‌نیت پاسخ دهد یا آنکه باید منتظر کارزار فشارهای اقتصادی حداکثری واشنگتن و اروپا بر ایران باشیم؟
*مدرس علوم سیاسی و روابط بین‌الملل
