در کنار مساله اصلی و ریشه‌ای اقتصاد ایران، با چالش تحریم‌ها، کاهش توان فروش نفت و دسترسی محدود به منابع ارزی نیز دست به گریبان هستیم.
حامد پاک‌طینت*- جهش ناگهانی قیمت ارز در چند هفته اخیر ریشه در دو موضوع اساسی دارد؛ نخست بیماری مزمن و کهنه اقتصاد ایران یعنی بالا بودن حجم نقدینگی و دیگری مشکلات و چالش‌هایی است که به صورت موقتی و گذرا بر ساختار اقتصاد ایران سایه افکنده و مورد تاکید ویژه رییس کل بانک مرکزی و رییس‌جمهور قرار گرفته است.
مطابق آمارهای رسمی، حجم نقدینگی در انتهای سال ۹۷ به ۸/۱ میلیون میلیارد تومان رسیده است. این رقم تا آبان‌ماه سال ۹۸ با ۱۷ درصد رشد به ۱/۲ میلیارد میلیون تومان و تا پایان سال ۹۸ به ۳/۲ میلیون میلیارد تومان رسیده است.
با توجه به اینکه میزان رشد نقدینگی در سال‌های ۹۷ و ۹۸ حدود ۲۸ درصد بوده و با توجه به کسری بودجه بالای ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت و دسترسی محدود به منابع مالیاتی در سایه بحران کرونا، رشد نقدینگی در سال جاری نه‌تنها نمی‌تواند کمتر از رقم دو سال گذشته باشد بلکه بر اساس پیش‌بینی‌ها، به رقم قابل توجه سه میلیون میلیارد تومان در سال جاری نیز خواهد رسید.
اگرچه بانک مرکزی اعلام کرده ریتم و سرعت رشد نقدینگی در سال ۹۸ کمتر شده و فقط کمی بالاتر از متوسط رشد نقدینگی ۴۰ سال گذشته است، اما این میزان رشد دو مساله را قطعی می‌کند؛ نخست اینکه نقدینگی روند کاهشی چشمگیری که احتمال کاهش نرخ تورم را تقویت کند نخواهد داشت و دوم آنکه شرایط اقتصاد ایران به حالت عادی برنمی‌گردد. بنابراین تمام پارامترها نشان می‌دهند که ثبات ارزش پول ملی غیرممکن است.
در کنار مساله اصلی و ریشه‌ای اقتصاد ایران، با چالش تحریم‌ها، کاهش توان فروش نفت و دسترسی محدود به منابع ارزی نیز دست به گریبان هستیم.
طبق گفته‌های دولت، حجم فروش نفت کشور به ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسیده که با وجود افت بهای نفت در بازارهای جهانی قابل چشم‌پوشی است. بنابراین در خوش‌بینانه‌ترین حالت، حجم درآمدهای نفتی کشور تا پایان سال حدود هفت میلیارد دلار خواهد بود.
آن بخش مقطعی و موقتی بازار که مورد تاکید رییس کل بانک مرکزی و رییس‌جمهور نیز قرار گرفته، بحث کرونا و بسته شدن مرزهای ایران با کشورهای همسایه و محدود شدن دسترسی به منابع ارزی از بابت صادرات غیرنفتی است که بر اساس شنیده‌ها، حجم آن به نصف کاهش یافته است.
بنابراین با فرض اینکه درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی ۲۰ میلیارد دلار و درآمد حاصل از صادرات نفتی هفت میلیارد دلار باشد، در مجموع ۲۷ میلیارد دلار درآمد ارزی داریم که مشخص نیست چه میزان از این درآمدها در دسترس دولت قرار می‌گیرد. چه آنکه پیش از بحران کرونا، درآمدهای ارزی دولت از طریق پروازهای هوایی به کشور وارد می‌شد، اما اکنون که پروازهای خارجی به دلیل کرونا محدود شده، دسترسی دولت به درآمدهای ارزی نیز سخت‌تر شده است. بنابراین اقتصاد بیمار ایران که از حجم بالای نقدینگی رنج می‌برد، دچار یک سرماخوردگی مقطعی هم شده است. اما طبق گفته‌های آقای همتی این سرماخوردگی یک موضوع مقطعی و گذراست و به زودی برطرف می‌شود. ما نیز امیدواریم که در طول هفته‌های آینده هم پرواز بین کشورها به حالت عادی برگردد، هم مرزها باز شود، هم صادرات غیرنفتی ایران که تحت تاثیر کرونا از حالت عادی خارج شده، به رویه قبلی خود بازگردد و هم مساله مبادله پول با کشورهای همسایه ایران حل شود تا نابسامانی‌های بازار ارز قدری التیام پیدا کند و التهاب شکل‌گرفته در آن تعدیل شود. با این حال نباید فراموش کنیم که مشکل بنیادی و اساسی اقتصاد ایران یعنی حجم بالای نقدینگی به قوت خود باقی است و راه عبور از آن نیز تنها از مسیر بانک مرکزی می‌گذرد.
* دبیرکل مجمع فعالان اقتصادی
