در طول این ۴۳ سال پس از انقلاب، عملا توجهی به این امر نشده است، به طوری که بتوانیم منطقه قفقاز را که می‌توان گفت مسیر آنچنانی به دریا ندارد، مورد استفاده قرار دهیم.
احسان نیازمند– به دنبال تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه، مسکو با چالش جدیدی برای ترانزیت کالا روبه‌رو شده است. به تازگی دولت روسیه حمل‌و‌نقل کالا از طریق جاده را برای شرکت‌هایی از کشورهایی که محدودیت‌های مشابهی را برای روسیه اعمال کرده‌اند، ممنوع کرد؛ این دستور توسط نخست‌وزیر میخائیل میشوستین امضا شد.
بر اساس این سند، شرکت‌های کشورهای اتحادیه اروپا، نروژ، اوکراین و بریتانیا دیگر نمی‌توانند کالاها را از طریق روسیه حمل کنند. در این سند آمده است که این ممنوعیت در پاسخ به محدودیت‌های اعمال‌شده توسط این کشورها برای کامیون‌داران روسی به عنوان بخشی از تحریم‌های مسکو در اوایل سال جاری است.
این فرمان از ۱۰ اکتبر لازم‌الاجرا می‌شود و تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ معتبر خواهد بود. این سند بیان می‌کند که این ممنوعیت برای حمل‌و‌نقل کالاهای دوجانبه و ترانزیتی و همچنین حمل‌و‌نقل محموله به یا از قلمرو کشور ثالث اعمال می‌شود.
تحویل کالا از طریق جاده از «کشورهای غیردوست» به گیرندگان نهایی در خاک روسیه همچنان انجام خواهد شد. برای این منظور، کالاهای کامیون‌های خارجی در مجتمع‌های پایانه گمرکی در مناطق مرزی در مناطق Pskov، کالینینگراد، لنینگراد و مورمانسک، مجددا بارگیری می‌شوند.
این فرمان برخی کالاها از جمله انواع مواد غذایی، کالاهای تولیدی و برخی اقلام غیرخوراکی را معاف می‌کند. به عنوان مثال، این ممنوعیت در مورد گوشت، ماهی، شیر، برخی از انواع سبزیجات و شیرینی، کاکائو، برخی از محصولات غلات، الکل، تنباکو، کودها، محصولات دارویی، داروهای ضد بارداری، کاغذ و مقوا اعمال نخواهد شد. علاوه بر این، حیوانات و گیاهان زنده، ساعت‌ها، آلات موسیقی، راکتورهای هسته‌ای و تجهیزات ضبط ویدئو و صدا مشمول این ممنوعیت نمی‌شوند. تحویل محموله به/از منطقه کالینینگراد روسیه نیز از محدودیت‌ها معاف خواهد بود.
رویای تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه
به دنبال این ممنوعیت، خبرهایی مبنی بر بارگیری قطارهای باری از مبداء روسیه برای عبور از مسیر ایران منتشر شد. مدیرعامل شرکت راه‌آهن با اشاره به ورود دو قطار باری فله‌بر از مبداء روسیه به ایران گفت: حدود ۵ قطار دیگر نیز از روسیه بارگیری شده و در مسیر ایران در حال سیر است که این موضوع نویدبخش ترانزیتی پیوسته برای کشورمان خواهد بود. او همچنین عنوان کرد: تاکنون با کشورهای همسایه که امکان همکاری ریلی و ترانزیتی وجود دارد، جلسات مختلفی را برگزار کردیم که یکی از این کشورها، کشور روسیه است.
چند روز پیش نیز معاون اول رییس‌جمهور که به منظور شرکت و سخنرانی در دومین مجمع اقتصادی خزر عازم روسیه شده بود، با اشاره به دیدار اخیر مدیران برخی شرکت‌های روسی با هیات ایرانی، اظهار داشت: در این دیدار در خصوص سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در میادین نفتی و همچنین در بخش کشاورزی، مالی، بانکی و ترانزیت و حمل‌و‌نقل گفت‌وگو و تصمیماتی اتخاذ و مقرر شد طرفین برنامه زمانبندی برای اجرا ارائه دهند. محمد مخبر حمل‌و‌نقل، ترانزیت، انرژی و فعال کردن کریدور شمال- جنوب را از مهم‌ترین محورهای همکاری ایران و روسیه برشمرد و گفت: ایجاد بانک مشترک، برقی کردن راه‌آهن گرمسار- اینچه‌برون و سرعت بخشیدن به قراردادهای نفتی و گازی و ایجاد منطقه آزاد مشترک از دیگر زمینه‌های همکاری‌های مورد نظر است که باید با جدیت پیگیری کنیم.
ایران از لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای استراتژیک قرار دارد. دارا بودن مرزهای مشترک با کشورهای مختلف، دسترسی به آب‌های آزاد و قرارگیری در مسیر اتصال شمال به جنوب و همچنین شرق به غرب، ایران را به کشوری منحصر‌به‌فرد از لحاظ ترانزیتی تبدیل کرده است. با این وجود سال‌هاست شاهد کوتاهی و سهل‌انگاری سیاستگذاران در حوزه حمل‌و‌نقلی کشور هستیم. اینکه مسوولان کشور بدون در نظر داشتن وجود ضعف‌های بنیادین در زیرساخت‌های ترانزیتی کشور، به دنبال تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه هستند انتقادات کارشناسان را به همراه داشته است.
۴۳ سال بی‌توجهی به تقویت زیرساخت‌ها
دکتر بهمن آرمان در خصوص موانع و چالش‌های ترانزیت کالا از خاک ایران گفت: ایران در منطقه‌ای قرار گرفته که قادر است ایده‌آل‌ترین مرکز ترانزیت کالا باشد. این موضوع می‌تواند درآمدی شاید بیشتر از درآمد نفتی برای کشور به همراه داشته باشد.
این اقتصاددان خاطرنشان کرد: ایران در اصل نقطه اتصال آسیای غربی به اروپاست. یعنی از بندر چابهار واقع در سیستان‌وبلوچستان تا مرز ترکیه، عملا امکان دسترسی به بازارها و شبکه آزادراهی و ریلی اروپا وجود دارد. از طرف دیگر نیز مساله ترانزیت کالا از شمال به جنوب مطرح است؛ مسیری که عمده آن از طریق شمال شرق کشور صورت می‌گیرد. آرمان افزود: در طول این ۴۳ سال پس از انقلاب، عملا توجهی به این امر نشده است، به طوری که بتوانیم منطقه قفقاز را که می‌توان گفت مسیر آنچنانی به دریا ندارد، مورد استفاده قرار دهیم.
ولی متاسفانه دارای زیرساخت‌های کامل نیستیم، به طوری که راه‌آهن رشت به آستارا که در اصل قادر است محصولات تولیدی آذربایجان، گرجستان و روسیه را از طریق خاک ایران به بازارهای دیگر ترانزیت کند، تکمیل نشده است. در صورت تکمیل این حلقه مفقوده ایران قادر است تولیدات کشورهای مذکور را به هندوستان که دارای بازار بزرگی است و همچنین کشورهای کناره خلیج‌فارس منتقل کند.
