اخیرا نموداری با ادعای برآورد تورم ۷۸ درصدی برای اقتصاد ایران در ۱ ژوئن ۲۰۱۸ (۱۱ خرداد ۱۳۹۷) در فضای مجازی به نقل از استیو هنک از دانشگاه جان‌هاپکینز دست به دست می‌چرخد که جای بسی تامل دارد.
اخیرا نموداری با ادعای برآورد تورم ۷۸ درصدی برای اقتصاد ایران در ۱ ژوئن ۲۰۱۸ (۱۱ خرداد ۱۳۹۷) در فضای مجازی به نقل از استیو هنک از دانشگاه جان‌هاپکینز دست به دست می‌چرخد. عجیب آنکه برخی رسانه‌های داخلی نیز با استناد به آن، آمار رسمی نرخ تورم را که در خردادماه ۱۳۹۷ نسبت به خرداد ۱۳۹۶ معادل۱۳.۷ درصد (نقطه به نقطه) و ۹.۴ درصد سالیانه اعلام شده است را زیر سوال می‌برند چنانکه گویی آقای هنک مرجع معتبرتری نسبت به مراجع رسمی داخلی برای اعلام نرخ تورم ایران است.
اما سوال کارشناسی این است که مبنای برآورد استیو هنک از نرخ تورم ایران چیست و این مبنا تا چه حد معتبر است؟ رجوع به اصل مطلب هنک در این خصوص حاکی از آن است که برآورد نرخ تورم ایران توسط آقای هنک نه بر مبنای یک تحلیل آماری از قیمت‌های خرد سبد مصرفی خانوار به دست آمده است و نه حتی بر مبنای یک مدل اقتصادسنجی برای برآورد نرخ تورم در اقتصاد ایران استخراج شده است. مبنای برآورد نرخ تورم ایران توسط آقای هنک صرفاً تغییرات نرخ ارز (ارزش ریال در برابر دلار) است و ادعا می‌کند که میزان تضعیف ارزش ریال در برابر دلار آمریکا، نرخ تورم ضمنی را برای اقتصاد ایران به دست می‌دهد. در واقع نرخ تورم ۷۸ درصدی ادعایی در تاریخ ۱ ژوئن ۲۰۱۸، تنها بیانگر افزایش ۷۸ درصدی نرخ ارز در همین تاریخ نسبت به زمان مشابه سال قبل است.
برآورد نرخ تورم از روی تغییرات نرخ ارز، ادعایی است که نه هیچ نظریه اقتصادی از آن پشتیبانی می‌کند و نه هیچ اقتصاددان قابلی می‌تواند آن را بپذیرد. شاید مبنای استفاده آقای هنک در این خصوص، فرضیه برابری قدرت خرید است. این در حالی است که فرضیه برابری قدرت خرید، رویکردی نظری و البته کمتر مستند برای تعیین نرخ ارز بر مبنای تفاوت تورم داخل و خارج است، نه بر عکس جهت محاسبه نرخ تورم بر اساس تغییرات نرخ ارز!
مبنای محاسبه نرخ تورم بر اساس تغییرات نرخ ارز آنقدر سست و نامعتبر است که نیاز به بحث و بررسی کارشناسی ندارد. برای نشان دادن بطلان این فرضیه تنها برآورد نرخ تورم آمریکا بر اساس شاخص دلار یعنی همان رویکردی که آقای هنک برای برآورد تورم ایران استفاده کرده است، کفایت می‌کند. اگر تغییرات شاخص دلار را برای محاسبه نرخ تورم آمریکا مبنا قرار دهیم در تاریخ ۳ ژانویه ۲۰۱۸، نرخ تورم آمریکا برابر ۱۲.۳ درصد بوده است (کاهش ۱۲.۳ درصدی ارزش دلار آمریکا)؛ یعنی چیزی حدود ۵ برابر نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی آمریکا! آیا آقای هنک می‌پذیرد که بانک مرکزی آمریکا نرخ تورم را واقعی را تا این حد پنهان کرده است!؟
البته بحث فوق به هیچ وجه اثرات افزایش نرخ ارز را بر آهنگ نرخ تورم آن هم در اقتصادی مانند اقتصاد ایران انکار نمی کند. این موضوع تقریبا روشن است که قیمت کالاهای وارداتی به طور متناسب با تغییر نرخ ارز، تغییر می کند. اما موضوع مهم این است که سبد مصرفی خانوار که نرخ تورم بر اساس آن استخراج می‌شود، شامل چند صد کالا است که نرخ تورم بیانگر متوسط تغییر قیمت همه این کالاهاست و بسیاری از این کالاها به طور کامل و یا بخشی از آن در داخل تولید می‌شود که اثر کمتری از افزایش نرخ ارز می‌پذیرند.
روشن است که عامل جدی گرفتن آمارهای بی‌پایه و اساس مانند ادعای تورم ۷۸ درصدی آقای هنک در فضای مجازی، نگاه مردم به قیمت برخی کالاهای وارداتی مانند خودرو، موبایل و مانند این‌ها است. اما واقعیت این است که نرخ تورم دقیق و واقعی که بیانگر تغییر قیمت همه کالاهای موجود در سبد خانوار است، همان است که توسط مراجع رسمی مانند بانک مرکزی اعلام می‌شود. البته رسالت رسانه‌ها در چنین فضایی شفاف‌سازی واقعیت‌ها است، نه آنکه با تکیه بر ادعاهای بی‌پایه و نامعتبر برخی کارشناسان داخلی یا خارجی، اعتماد مردم را به مراجع رسمی خدشه‌دار نمایند.
حمید زمان زاده
