دیوارهای سربی رنگ «دباغ چال»، حکایت از زندگی خاکستری مردمانی دارد که در زیر آوار آسیب های اجتماعی در این محله، زندگی که نه بلکه روزگار می گذارنند و نفس می کشند.
بهاره نوری – گروه استان‌ها: پدیدار شدن سکونتگاه‌های غیررسمی یکی از نمودهای نامبارک زندگی شهری است که نحوه برخورد با معضلات، ساماندهی، توانمندسازی و بازآفرینی ساکنان این سکونت‌گاه‌ها از چالش‌های پیش روی نهادهای شهری و استانی به شمار می‌آید.
هرچند مسئولان از نبود محلات آلوده در مازندران خبر می‌دهند و پاک‌سازی این محلات را رسانه‌ای می‌کنند اما آنچه در واقعیت جامعه نمایان است فراگیری زخم چرک گرفته آسیب‌ها در محلات سکونت‌گاهی غیررسمی است.
به گفته کارشناسان حوزه راه و شهرسازی مازندران که به‌عنوان متولی اصلی شناسایی مناطق سکونت‌گاهی و حاشیه‌نشینی انجام‌وظیفه می‌کند؛ ۱۹ محله فرودست در استان شناسایی‌شده است و مساحت سکونتگاه‌های غیررسمی این استان به هزار و ۱۰۰ هکتار می‌رسد که جمعیتی حدود ۱۵۰ هزار نفر را در خود جای‌داده است به‌طوری‌که می‌توان از ۵ محله غفاری و چمران ساری، مهرگان (عباس‌آباد) نکا، سمنا دشت قائم‌شهر، کتی شرقی و غربی بابل، امت آباد (دباغ چال) و اسپیاری آمل به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین محله‌های سکونت‌گاهی غیررسمی مازندران نام برد که با معضلاتی همچون نداشتن سیستم فاضلاب شهری مناسب، اسکان غیررسمی، فقر، فساد، اعتیاد و برخوردار نبودن از حداقل شاخص‌های کیفیت زندگی شهرنشینی و هضم نشدن در اجتماع شهری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
زندگی خاکستری محله دباغ چال
دیوارهای سربی‌رنگ محله «دباغ چال» آمل یکی از مناطق پرخطرو حاشیه‌نشین مازندران از زندگی خاکستری زیر سقف آسمان آبی اما زمینی بی‌رحم روایت می‌کند که در دستان ساکنان این محله سهمی جز پس مانده‌های زندگی شهری برجای نگذاشته است.
در جهان امروزی که بی‌نام بودن از دشوارترین مقولات زندگی اجتماعی است اما اینجا مردم محله دباغ چال هویتی برای خود ندارند و نامی از آن‌ها در هیچ شناسنامه‌ای ثبت‌نشده است.حوا قرانیان یکی از زنان میان‌سال دباغ چالی در گفتگو با خبرنگار مهر از وضعیت نابسامان و نبود امکانات در این محله گلایه می‌کند و می‌گوید: ۹ سال است که شوهرم را ازدست‌داده‌ام تنها با نوه‌ام زندگی می‌کنم که ۱۳ ساله است اما شناسنامه ندارد.
وی که ورودی خانه‌اش به باریکی عبور تنها یک نفر است شرم‌زده از مهمان ناخوانده‌ای که به محله آمده است زندگی سخت دباغ چال را جلوی چشمانم تصویر کردو به دختری که در کنار در ایستاده بود اشاره کرد و ادامه داد: حمام و آشپزخانه نداریم، زندگی ما همین است که می‌بینید با نوه ۱۳ ساله‌ام زندگی می‌کنم که یتیم است و جز من کسی را ندارد؛ خواستگار دارد اما پولی نداریم که برایش جهیزیه‌ای بخریم.
زن اهل دباغ چال یادآور شد: چرا دروغ بگویم مستمری ۴۰ هزارتومانی می‌پردازند اما کفاف زندگی را نمی‌دهد برای وام هم ضامن می‌خواهند که ندارم.
به گفته زنان محله شوهرانشان برای گذراندن روزگار کارگری می‌کنند اما بابک یکی از شهروندان آملی چنین نمی‌گوید او دباغ چال را محله‌ای مملو از آسیب‌های اجتماعی می‌داند و می‌گوید تن‌فروشی، دلالی مواد مخدر، کودک فروشی، تکدی گری و بزه شغل اصلی ساکنان این محله است.
وی که بازدید خبرنگار مهر را از محله دباغ چال توصیه نمی‌کند، یادآور شد: شب‌ها کسی اجازه ورود به این محله را ندارد؛ اینجا معدن همه آسیب‌های اجتماعی است.
کودکان دباغ چالی که پشت لنز دوربین خبرگزاری مهر می چرخندو مسافت زیادی رابه دنبال ماشین می‌دوند نگهبانان محله‌اند، مردان کوچکی که در نبود بزرگ‌ترها کار حفاظت از محدوده را برای ممانعت از ورود هر غریبه‌ای بر عهده‌دارند.در ادامه نرگس از دیگر ساکنان دباغ چال خانه نیم ساخته‌ای را نشان می‌دهد و می‌گوید: این ویرانه که می‌بینید خانه‌ام است، شورا خراب کرده و قول داده که برایم بسازد اما چهار ماه است که خبری نشد.
برخلاف روال معمول جوامع شهری اینجا زندگی از قانون خاصی پیروی نمی‌کند زنانی که در خیابان ظرف می‌شویند، مردانی که کزکرده بر دیوار حائل محله مشغول استعمال مواد هستند و کودکان سیه چرده‌ای که دور مادرانشان می‌چرخند و هنوز شناخت درستی از فقر ندارند.
نداشتن محل اسکان مناسب، نبود امکانات بهداشتی همچون حمام، چاه دفع فاضلاب و گاز عمده‌ترین مشکلات رفاهی محله است هرچند نبود اشتغال و نداشتن درآمدی مناسب برای گذران زندگی نیز مشکل فراگیر این محله به شمار می‌آید.
اینجا نام ایدز معمول‌تر از نقاط دیگر به گوش می‌رسد آنچه جان برخی از ساکنان این محله را می گیردو به صفحه زندگی سخت آنان خطی از سکوت می‌اندازد. نسرین یکی از ساکنان محله از ابتلای برادرش به ایدز از طریق سرنگ آلوده می گویدو ادامه می‌دهد: برادرم ۱۲ سال است که ازدواج‌کرده و یک بچه دارد؛ حالا دکترها جوابش کرده‌اند و زن و فرزندش هم سقفی برای زندگی ندارند.
در میان آب‌های رهاشده در خیابان وزنانی که با تمام چشم به دنبال سهم خود از زندگی می‌گردند؛ ساکنان این محله از مسئولان شغل، خانه، امکانات بهداشتی وزندگی همچون دیگر مردمان شهر می‌خواهند آنچه در هیچ کجای جهان همچون اینجا به دست آوردنش آن‌قدرها هم سخت نیست.
اقدامات خوبی در سکونتگاه‌های غیررسمی انجام شد
عیسی قاسمی طوسی مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران اقدامات صورت گرفته در سکونتگاه‌های غیررسمی و مناطق حاشیه‌نشین را خوب توصیف می‌کند اما آن را کافی نمی‌داند وی بابیان اینکه بعد از ورود مقام معظم رهبری و تأکید ایشان بر مقوله آسیب‌های اجتماعی اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است، گفت: جلسات متعددی برای رسیدگی به وضعیت سکونتگاه‌های غیررسمی در مازندران برگزار کردیم و امیدواریم که اقدامات صورت گرفته ادامه یابد.
قاسمی طوسی با اعلام اینکه فعالیت‌های خوبی در ۵ محله در مازندران در حال انجام است، یادآور شد: فعالیت‌های صورت گرفته به‌صورت مرحله‌به‌مرحله انجام می‌شود و امکانات موردنیاز این مناطق برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در اختیار آنان قرار خواهد گرفت.
حاشیه‌نشینی در مازندران همچون استان‌های دیگر گسترده نیست و این محلات در بافت شهری قرارگرفته‌اند
وی به بازدید علیرضا یونسی معاون سیاسی و امنیتی استاندار از محله نوبنیاد ساری به‌عنوان یکی از سکونتگاه‌های غیررسمی اشاره کردو بابیان اینکه ۳۱ منطقه در مازندران شناسایی‌شده است، اظهار داشت: حاشیه‌نشینی در مازندران همچون استان‌های دیگر گسترده نیست و این محلات در بافت شهری قرارگرفته‌اند.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران به محله عباس‌آباد نکا از دیگر مناطق حاشیه‌ای به‌عنوان طرح پایلوت کشوری اشاره کردو افزود: در محله مهرگان (عباس‌آباد نکا) کارهای خوبی مانند احداث سالن ورزشی، مدرسه، پارک و ساخت جدول، فضای سبز و تعریض خیابان صورت گرفت.
وی در پاسخ به خبرنگار مهر در خصوص محله دباغ چال آمل گفت: اداره کل راه و شهرسازی با احداث خانه محله، اداره کل بهزیستی نیز با ایجاد پایگاه خدمات اجتماعی و دانشگاه علوم پزشکی با استقرار پایگاه «دی آی سی» در دباغ چال به ارائه خدمات در آن منطقه می‌پردازند.
پایین بودن سطح فرهنگ مناطق حاشیه‌ای بزرگ‌ترین معضل است
سعید آرام مدیرکل بهزیستی مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر برخی از ساکنان مناطق حاشیه‌نشین را فاقد هر نوع امکانات بهداشتی عنوان می‌کند وزندگی این قشر از جامعه را شایسته تحول می‌داند و در خصوص فعالیت‌های این اداره کل در مناطق حاشیه‌ای مازندران به خبرنگار مهر می‌گوید: بهزیستی مازندران در این مناطق خدمات حمایتی و مشاوره‌ای را ارائه می‌دهد.
وی از احداث پایگاه‌های خدمات اجتماعی در این محله‌ها خبر دادو افزود: ایجاد مهدهای حاشیه‌ای و ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی رایگان به همراه حضور پررنگ مددکاران در این حوزه‌ها ازجمله خدمات این اداره است.
فاطمه پورفاطمی معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی مازندران اما در ادامه گفتگو با مهر پایین بودن سطح فرهنگ محله‌های پرخطر و سکونتگاه‌های غیررسمی را موجب به تأخیر انداختن اثرات خدمات اجتماعی دانست اما خدمات بهزیستی در این زمینه را گسترده خواند و از وجود ۹ پایگاه خدمات اجتماعی در محلات حاشیه‌نشین مازندران خبردادو گفت: پایگاه جدیدی نیز تا پایان سال جاری برای ارائه خدمات اجتماعی در محله قنبرآباد بهشهر احداث خواهد شد.
پورفاطمی به انواع آسیب‌های مناطق حاشیه‌نشین اشاره کردو افزود: اعتیاد، خودفروشی، معضل کودکان خیابانی، تحصیلات پایین و وجود بافت فرسوده شهری همراه با فقر فرهنگی از آسیب‌های این مناطق هستند.
وی به بیان توضیحاتی در خصوص محله دباغ چال آمل پرداخت و با اشاره به اینکه ۷۸۰ خانوار در این محله از شرایط اجتماعی حادتری برخوردارند، افزود: از این تعداد ۴۸۶ نفر آنان زن و مابقی مرد هستند که ۲۰۰ نفر برای استفاده از خدمات بهزیستی به این اداره معرفی شدند.
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی مازندران به فعالیت‌های انجام‌شده در این محله پرداخت و ادامه داد: احداث پایگاه بسیج، احداث سالن ورزشی سرپوشیده، ساخت سرویس بهداشتی و حمام، احداث خیابان و جدول‌سازی، لوله‌کشی گاز برای ۱۶ خانوار، دیوارکشی زمین‌های منطقه، ایجاد انشعاب آب و دیگر خدمات ازجمله کارهای عمرانی انجام‌شده توسط دستگاه‌های مختلف است.
وی با اشاره به اینکه بهزیستی نقش تسهیل گر را ایفا می‌کند، افزود: برپایی بیش از ۱۲۰ جلسه مشاوره، برگزاری کلاسهای مهارت‌آموزی از سوی سازمان فنی و حرفه‌ای، معرفی ۱۵۰ نفر به اداره کار، معرفی ۱۵ نفر به ثبت‌احوال برای صدور شناسنامه، معرفی ۲۵۰ نفر به کمیته امداد برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در منطقه دباغ چال آمل بوده است.
هرچند خدمات ارائه‌شده توسط دستگاه‌های مرتبط اجتماعی در محله‌های پرخطر در بافت شهری مازندران گسترده است اما اثرگذاری آن بر قشر دورمانده از فضای شهری که در بطن جوامع پذیرفته نمی‌شوند امری دشوار به نظر می‌رسد.
کیفیت پایین زندگی حاشیه‌نشین‌ها نسبت به میانگین شهری
سعید میرزا پور رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر متولی اصلی شناسایی محلات حاشیه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی را وزارت راه و شهرسازی می‌داند و بابیان اینکه سکونتگاه‌های غیررسمی محدوده‌هایی هستند که در بافت شهری و خارج از برنامه توسعه شهر ایجادشده‌اند، گفت: در این محدوده‌ها و محلات مشکلات کالبدی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به‌صورت تشدید یافته‌ای وجود دارد و ساکنان این مناطق به‌صورت رسمی در اقتصاد شهر سهیم نیستند و در فرآیند تولید محتوای اقتصادی شهر مشارکت ندارند.
وی ادامه داد: دستگاه‌های مختلف بنا بر استاندارهای خود اقدام به شناسایی محلات با مشکلات فرهنگی و اجتماعی می‌کنند اما وزارت راه و شهرسازی بر اساس قوانین بالادستی متولی شناسایی محلات حاشیه‌نشین یا سکونتگاه‌های غیررسمی است.
میرزا پور با اشاره به اینکه ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی در اقتصاد سیاه و غیررسمی شهرها سهیم هستند، بیان داشت: ناپایداری سازه‌های مستقر و مشکلات استحکام ساختمان‌ها در این مناطق نیز از دیگر معضلات این سکونت‌گاه‌ها است.
وی بابیان اینکه شناسایی محدوده‌ها و بازآفرینی شهری پایدار از اولویت‌های راه و شهرسازی برای توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی است، ادامه داد: این محلات نسبت به میانگین سرانه خدمات شهری از سطح خدمات پایین‌تری برخوردار هستند.
میرزا پور از تشکیل ستاد بازآفرینی شهری پایدار جهت ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در مازندران خبردادو به فعالیت این ستاد اشاره کردو گفت: رویکرد این ستاد با همکاری دستگاه‌های مرتبط به‌صورت گسترده‌تری در حال انجام است که توانمندسازی و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و پرهیز از هرگونه برخورد کالبدی از رویکردهای این ستاد است.
رئیس اداره عمران و بهسازی شهری اداره کل راه و شهرسازی مازندران با اشاره به اینکه دولت با ایجاد خط اعتباری در چند قالب اقدام به ساماندهی این محلات کرده است، تصریح کرد: مهم‌ترین نگاه دولت در خصوص این محلات اقدام جمعی با مشارکت دستگاه‌های مرتبط با این امر است.
وی از پیش‌بینی اعتبارات اختصاصی برای حاشیه‌نشینی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی خبر دادو افزود: سهم مازندران در اعتبارات حاشیه‌نشینی مبلغ ۵ میلیاردو ۶۰۰ میلیون تومان و در اعتبارات سکونتگاه‌های غیررسمی ۳ میلیاردو ۵۰۰ میلیون تومان است.
میرزا پور به فعالیت‌های پیش‌بینی‌شده وزارت راه و شهرسازی در خصوص این محلات اشاره و خاطرنشان کرد: ارتقاء خدمات در حد میانگین شهری، بهبود زیرساخت‌ها و منظر شهری، نوسازی مسکن و طرح‌هایی در قالب افزایش ظرفیت و مشارکت ساکنین محلات همراه با توانمندسازی فرهنگی و اقتصادی از برنامه‌های پیش‌بینی‌شده این وزارت است.
ازاین‌رو شاید بتوان گفت هرچند مسئولان استانی از ارائه خدمات مناسب در این حوزه خبر می‌دهند اما صدای گوش‌خراش ایدز، فقر، فسادو اعتیاد در این محله‌ها خاطر بسیاری از ساکنان شهرهای مازندران را آزرده و هنوز راه درازی برای ساماندهی آن باقی گذاشته است.
