عروس تالاب‌های ایران در کشاکش روزگار، روز به روز لاغرتر و کوچکتر و لباس سفیدش در گرداب نامهربانی‌ها کدر شده است.
تالابی که در سال ۱۹۷۵ بین المللی شد و در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا حضورش در جهان ماندگار باشد، اما پس از گذشت ۱۸ سال رنگ سیاهی به چهره گرفت و قد ۱۱ متری اش به کمتر از ۲ متر و در برخی مکان‌ها به کمتر از نیم متر رسید.
این تالاب بیمار در سال ۱۹۹۳ به عنوان عروس بیمار که نیاز به احیا دارد در فهرست سیاه مونترو پذیرش شد و مدت‌ها است در کشاکش اختلاف نظر‌ها همچنان بیمار مانده است.
رفتن نامش در لیست مونترو به معنای این است که این تالاب در حال خشک شدن و از بین رفتن است و نیاز به تیمار دارد.
به تالاب بین المللی انزلی، عروس تالاب‌ها می‌گویند که از نظر میزان رطوبت بالا، آب، وجود مجموعه‌ای از اکوسیستم‌های متنوع و زیبایی بی نظیرش با هیچ تالابی در کشور قابل قیاس نیست.
داشتن تنوع زیستی و غنی موجب شده است تا تالاب انزلی در بین ۱۴۱ تالاب ایران به عروس تالاب‌ها لقب بگیرد و یکی از ۲۵ تالاب ایران باشد که در کنوانسیون رامسر که کنوانسیونی برای حفظ تالاب‌های مهم بین المللی، حیوانات و جانوران وابسته به آن است حضور دارد.
مهمترین ویژگی این تالاب این است که مانعی برای تخم ریزی آبزیان و پناهگاهی برای پرندگان مهاجری است که برای زادآوری به این تالاب سفر می‌کنند.
اسماعیل کهرم، فعال حفاظت از محیط زیست با اشاره به اینکه تالاب بین المللی انزلی تالاب منحصربفرد ایران است، گفت: این تالاب عروس تالاب هاست، چون مجموعه‌ای از زمین‌های کشاورزی حاصلخیز، نیزار، جزیره، دریا و رودخانه اطرافش دارد و زیستگاه بیش از ۲۰ گونه ماهی، انواع حشرات، انواع سنجاقک‌ها و پرندگان مهاجری است که سالانه به وطن دوم شان تالاب انزلی کوچ می‌کنند.
او افزود: هر چند از نظر وسعت به تالاب ۴۰۰ هزار هکتاری شادگان خوزستان نمی‌رسد، اما با همین وسعت کمتر از ۱۰ هزار هکتاری که برایش باقی مانده و باتنوع زیستی که دارد موجب خلق زیبایی های بی نظیری شده است.
تالاب آب شیرین انزلی دارای ۱۱ روداصلی و ۳۰ رودخانه فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزار‌ها به همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز وارد تالاب می‌شوند.
تالابی که خود در گرداب گیرکرده است
تالاب بین المللی انزلی مهمترین میراث طبیعی شمال کشور در کلاف سردرگمی از مشکلات گرفتار شده است.
فعال حفاظت از محیط زیست گفت: زمانی که تالاب انزلی به عنوان تالاب مهم بین المللی ثبت شد، پهنه اش حدود ۲۲ هزار هکتار بود، اما اکنون به کمتر از ۱۰ هزار هکتار رسیده است.
اسماعیل کهرم افزود: هیچ وقت تالابی که به دریا راه دارد نباید خشک و کم آب شود. اما به دست انسان آب به آن نمی‌رسد.
بیژن یعقوبی، دانشیار موسسه تحقیقات برنج کشورهم این نظر را تایید کرد و گفت: تالاب بین المللی انزلی در منطقه‌ای با میانگین هزار و ۸۰۰ میلی متر بارندگی و کنار دریا قرار دارد که اصلا نباید کم آب می‌شد.
کارشناسان ورود انواع فاضلاب خانگی و صنعتی، شیرابه زباله، کود، ورود سالانه صد‌ها تن خاک بصورت رسوب و کاهش تراز آب دریای خزر را علل مرگ تدریجی تالاب بین المللی انزلی می‌دانند.
او افزود: رودخانه‌های گوهررود و زرجوب که یکی از آلودهترین و سمی‌ترین رودخانه‌های جهان هستند و مملو از شیرابه‌های زباله و پساب‌های کارخانه‌جات و زباله‌های مردم و مسافران بوده که به همراه فاضلاب شهری رشت و شهر انزلی به تالاب بین المللی انزلی می‌ریزد.
از سوی دیگر برخی دیگر از کارشناسان اعتقاد دارند تمام تالاب‌هایی که ارتباط مستقیم با دریا دارند از جمله میانکاله و تالاب انزلی با کاهش تراز آب دریای خزر به سمت خشکی پیش خواهند رفت.
اسماعیل کهرم عامل کاهش تراز آب دریای خزر را از عوامل تخریب تالاب انزلی قبول ندارد و نظر دیگری دارد.به گفته او در کف دریای خزر حدود ۲ هزار چشمه وجود دارد که فوران کرده و آب را بالا و پایین و تنظیم می‌کند.
او عامل انسانی را اصلی‌ترین عامل نابودی تدریجی تالاب بین المللی انزلی برمی شمرد و افزود: تبدیل جاده کنارگذر به میانگذر آنهم دوبانده موجب شد اطراف پایه‌های فلزی پل‌های آن حجم زیادی از شن و خاک و برگ جمع شود و جریان ورود آب به تالاب بسیار کند شود.
این فعال محیط زیست جرقه و عامل اصلی خشکی و نابودی این تالاب زیبا را همین عامل تبدیل جاده کنارگذر انزلی به میانگذر براساس یک تصمیم غیرکارشناسی می‌داند.
اسماعیل کهرم به عوامل دیگر کمک کننده در نابودی تدریجی این تالاب هم اشاره می‌کند و گفت: استفاده از کود شیمیایی در شالیزار‌ها و ورودش با آب باران به تالاب موجب رشد نیزار‌ها می‌شود.
نی‌هایی که وقتی بزرگ شوند به کف تالاب می‌افتد و آب تالاب را بالا آورده و عمقش را کم می‌کند و این موجب تبخیر زودتر آب تالاب می‌شود.
او همچنین ورود بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ قایق گردشگری در تالاب انزلی را برای پرستو‌هایی که در برگ‌های نیلوفر آبی تخم گذاری می‌کنند مهلک می‌داند.
طبق آمار سازمان محیط زیست سالانه حدود ۷۰۰ هزار تن رسوبات وارد تالاب زیبای این شهر می‌شود.
دانشیار موسسه علوم علف‌های هرز تحقیقات برنج کشورهم افزود: تالاب بین المللی انزلی در گرداب خود گیر افتاده و از درون در حال نابودی است.
بیژن یعقوبی گفت: ۸۰ درصد رسوبات تالاب انزلی ناشی از وجود علف‌های هرزی است که از درون، تالاب را خفه می‌کنند.
علف‌های هرزی که این پژوهشگر از آن نام می‌برد گونه‌های مهاجم سنبل آبی، آزولا و کاهو آبی است که به کمک دیگر عوامل آمده اند تا آب تالاب را خشک کنند.
خود سنبل آبی با ظاهر زیبای فریبنده اش تاکنون توانسته است حدود هزار هکتار از تالاب انزلی را تصرف کند.
سنبل جادوگری که به گفته دانشیار علوم علف‌های هرز موسسه تحقیقات برنج کشور، در صورت کنترل نشدن به علت تعرق زیادی که دارد در مدت ۱۰ سال می‌تواند همه آب تالاب بین المللی انزلی را خشک کند.
او افزود: بدتر از آن اینکه بذر این گیاه تا ۳۰ سال در تالاب‌ها زنده می‌ماند و پس از آن با کوچکترین ذخیره آبی تکثیر می‌شود.
خط ریلی رشت- بندرانزلی و سپس بندرکاسپین به طول ۴۰ کیلومتر می‌تواند علاوه برتکمیل کریدور شمال- جنوب موجب رونق گردشگری و رونق صادرات شود.
خط ریلی که در برنامه، قطعه ۸ آن از اراضی تالابی برای رسیدن به بندرکاسپین رد می‌شود.
برنامه‌ای که به عقیده برخی از کارشناسان می‌تواند حدود ۵۰۰ هکتار از تالاب انزلی را تحت تاثیر قرار دهد و شالیزار‌های اطراف را نابود کند.
راه‌های درمان کم آبی تالاب
تاکنون روش‌های زیادی برای نجات این بیمار به کما رفته انجام شده است.
سازمان همکاری‌های بین المللی ژاپن ۱۵ سال است برای نجات این تالاب کمک می‌کند، اما این درمان‌ها تا کنون افاقه نکرده است و وضعیت تالاب به تدریج بدتر می‌شود.
فعال زیست محیطی ۳ راهکار نجات تالاب بین المللی انزلی را برچیدن پل‌های میانگذر انزلی، لایروبی رودخانه‌های منتهی به تالاب و سپردن تالاب به طبیعت دانست و گفت: طبیعت بهترین احیاکننده تالاب است.
حمیدرضا آبایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی گیلان در زمینه راهکار لایروبی افزود: به دلیل حجم بالای رسوبات رودخانه‌های بالادستی و منتهی به تالاب انزلی و در نهایت ورود آن به حوضچه آرامش و کانال کشتیرانی بندرانزلی عملیات لایروبی حوضچه که بخش پایانی تالاب است بطور مداوم انجام می‌شود.
او با اشاره به لایروبی ۱۶۰ هزار متر مکعبی تالاب و رودخانه‌های منتهی به آن گفت: یکی از تله‌های رسوب گیر احداث شده در رودخانه سیاه درویشان یکی از رودخانه‌های منتهی به تالاب انزلی توسط محیط زیست به میزان ۲۱۰ هزار مترمکعب در سال‌های ۹۷ تا ۹۸ رسوب برداری شد که نشان از حجم بالای رسوب گذاری از بالادست در تالاب انزلی دارد.
اما دانشیار علوم علف‌های هرز موسسه تحقیقات برنج کشور راهکار لایروبی را به تنهایی قبول ندارد و افزود: پوسیدگی از داخل بدنه تالاب است و باید علف‌های خفه کن تالاب را با سموم بسیار ضعیف نابود کرد.
بیژن یعقوبی گفت: علف کش‌هایی وجود دارد که بیش از ۵۰ هزار برابر نسبت به علف کش‌های رایج استان کم خطر ترند و در تمام اکوسیستم‌های آبی دنیا مجازند و می‌توان از آن‌ها برای مبارزه استفاده کرد.
او با بیان اینکه فائو سالانه میلیون‌ها هکتار از سراسر مناطق درگیر دنیا را سم پاشی می‌کند، افزود: امروزه در دنیا بیش از ۱۰۰ ترکیب شیمیایی مجاز برای اکوسیستم‌های آبی وجود دارد.
بایوجمی یک راهکار پر سر و صدا
سر و صدای طرح بایوجمی تالاب به خواب رفته را بیدار کرد و مسئولان را برای نجات این مرداب افسرده مصمم تر.
طرح بایوجمی که پس از مراحل آزمایشی به علت خطرناک بودنش متوقف شد قرار بود تالاب انزلی را با تزریق نانو ذرات و مواد تیتانیوم از شر لجن‌های درونش خلاص کند.
طرح بایوجمی یا استفاده از فناوری نانو برای احیای تالاب بین المللی انزلی که اکنون مخالفان آن می‌گویند ماهیت نانو نداشته است.
تیم بین المللی سازمان جایکا (سازمان همکاری‌های بین المللی ژاپن) که بر روی تالاب انزلی حدود ۱۵ سال کار کرده بود اعلام کرد که اجرای طرح بایوجمی نه تنها احتمال هدر رفت زیاد بودجه را در پی دارد، بلکه مخاطرات اکولوژیک نیز از دیگر آسیب‌های این طرح در منطقه به ویژه در بحث نانو به شمار می‌رود.
ستاد نانو کشور هم صراحتا مخالفت خود را برای اجرای این طرح اعلام و تصریح کرد: ۱۹ استاد دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی نیز در بررسی‌های خود این طرح را رد کردند.
پرونده این طرح دیگربسته شده است، اما راه برای روش‌های مناسب و بی خطر برای احیای تالاب بین المللی انزلی همیشه باز است.
بررسی همه چالش‌های تالاب بین المللی انزلی از حوصله این گزارش خارج است، اما باید بدانیم تالاب بین المللی انزلی یکی از اکوسیستم‌های ارزشمند آبی کشور است.
اکوسیستمی که طی سال‌های گذشته فشار‌های زیادی را تحمل کرده و توان اکولوژیک آن کاهش یافته است.
این تالاب بی نظیر و چشم نواز کشور دیگر توان رویارویی با چالش‌های جدید را ندارد.
برای نجات تالاب بین المللی انزلی همه باید کمک کنند، هم مردم و هم مسئولان.
انتهای پیام/م.ی
